Toptailieu.vn xin giới thiệu Top 50 bài Phân tích nhân vật Ngô Tử Văn hay nhất, chọn lọc giúp học sinh lớp 10 viết các bài tập làm văn hay hơn. Tài liệu gồm có các nội dung chính sau:
Mời các bạn đón xem:
I. Mở bài:
+ “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” đã đề cao tinh thần khẳng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác, trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn + Chuyện chức phán sự đền Tản Viên kể về Ngô Tử Văn - người vốn khảng khái, nóng nảy,thấy sự gian tà thì không thể chịu được.
+ Mọi người vẫn thường khen Văn là người cương trực.
II. Thân bài:
+ Ở làng Tử Văn sống trước có một ngôi đền linh ứng nhưng giờ đã thành ngôi đền có hồn của tên giặc xâm lược tử trận gần đó làm yêu quái trong dân gian.
+ Trước sự việc ngôi đền bị uế tạp và yêu quái có thể làm hại dân, “Tử Văn rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền”.
+ Sự khẳng khái, nóng nảy của Tử Văn đã dẫn đến một hành động dũng cảm vì dân trừ hại.
+ Sự tức giận của Tử Văn không phải là sự tức giận cho riêng mình mà là sự tức giận cho mọi người dân đang bị yêu quái quấy nhiễu -> Vì thế mà việc làm của Tử Văn là đáng ca ngợi.
+ Sau khi đốt ngôi đền, Tử Văn ốm nặng rồi “thấy hai tên quỷ sứ đến bắt đi rất gấp, kéo ra ngoài thành vế phía đông”.
+ Lúc ở chốn âm cung, do chỉ nghe bên nguyên, Diêm Vương - vị quan toà xử kiện - người cầm cán cân công lí – cũng đã có lúc tỏ ra mơ hồ. Khi đứng trước công đường Ngô Tử Văn càng tỏ ra mình là người có khí phách.
+ Chàng không chỉ khẳng định: "Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian” mà còn dũng cảm vạch mặt tên bại tướng gian tà với lời lẽ “rất cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào”. Chàng chiến đấu đến cùng vì lẽ phải.
+ Từng bước, từng bước Ngô Tử Văn đã đánh lui tất cả sự phản công, kháng cự của kẻ thù, cuối cùng đã hoàn toàn đánh gục tên tướng giặc.
+ Sau khi được minh oan ở minh ti, Tử Văn trở về nhà chưa được 1 tháng thì Thổ công đến bảo Tử Văn nên nhậm chức phán sự ở đền Tản Viên. Thổ công nói: "người ta sống ở đời, xưa nay ai chẳng phải chết, miễn là chết đi còn được tiếng về sau” và khuyên Văn nên nhận.Thế là Văn vui vẻ nhận lời. Việc được nhận chức ở đền Tản Viên đã nói lên thắng lợi của chàng trong cuộc đấu tranh với tên hung thần xảo quyệt.
+ Sự thắng lợi này đã khẳng định chàng là người tốt, chính nghĩa, dám đấu tranh để thực hiện công lí.
+ Con người của chính nghĩa đã được đứng ra để thực hiện công lý là một thắng lợi có ý nghĩa sâu sắc, khẳng định niềm tin chính nghĩa nhất định thắng gian tà.
III. Kết bài:
Câu chuyện đề cao nhân vật Ngô Tử Văn – đại diện cho tầng lớp trí thức nước Việt giàu tinh thần dân tộc, chuộng chính nghĩa, dũng cảm, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác trừ hại cho dân. Truyện còn thể hiện niềm tin công lý, chính nghĩa nhất định sẽ thắng gian tà.
Nguyễn Dữ là một trong những tên tuổi nổi tiếng của văn học trung đại Việt Nam. Ông được biết đến nhiều nhất qua bộ truyện “Truyền kỳ mạn lục” – một tác phẩm được đánh giá là “thiên cổ kỳ bút” của nền văn học nước nhà thời bấy giờ. Tác phẩm này được ra đời vào khoảng nửa đầu thế kỷ XVI, bao gồm 20 truyện viết bằng chữ Hán ghi chép lại những câu chuyên kỳ lạ trong dân gian. Tuy nhiên đây thực sự là một sáng tác văn học với sự đầu tư, sáng tạo, trau chuốt, gọt giũa về ngôn từ và cốt truyện của Nguyễn Dữ chứ không chỉ đơn thuần là một công trình ghi chép trần thuật lại.
Nguyễn Dữ bằng tài năng, trí tưởng tượng phong phú và bằng bút pháp linh hoạt, mạch kể chuyện hấp dẫn, lôi cuốn, tác giả đã đưa người đọc vào một thế giới huyền bí vừa có người, vừa có thần, vừa hư, vừa thật của “Truyền kỳ mạn lục”. Bên cạnh đó, xuyên qua các lớp mù linh ảo, ly kỳ được thêu dệt ấy vẫn hiện lên rất rõ một thế giới thật của cuộc đời mà ở đó nhan nhản những sự độc ác, tham lam của con người. Dẫu vậy, song song với sự tung hoành của cái xấu cái ác, ông vẫn nhìn thấy những phẩm cách thiện lương, trung thực, những tâm hồn thanh cao, vẻ của cái thiện vĩnh hằng. Trong số đó, tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ” đã đề cao tinh thần cương trực, khẳng khái, dám đứng lên đấu tranh chống lại cái ác, trừ hại cho dân thông qua nhân vật Ngô Tử Văn và thể hiện niềm tin vào công lý, vào chính nghĩa nhất định sẽ luôn chiến thắng gian tà.
Nhân vật chính của tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” – Ngô Tử Văn xuất hiện ngay từ đầu truyện bằng mấy dòng giới thiệu trực tiếp ngắn gọn thông tin về tên họ, quê quán, tính tình, phẩm chất. Theo truyện, Ngô Tử Văn được giới thiệu là người tính tình cương trực, thẳng thắn, khảng khái, nóng nảy, nếu thấy sự gian tà thì sẽ không thể chịu được mà bất bình ngay. Lời giới thiệu mang giọng điệu ngầm ngợi khen có tác dụng định hướng, tạo cho người đọc niềm tin về hành động kiên quyết của nhân vật này.
Chuyện kể rằng ở làng Tử Văn có một ngôi đền của tên tướng giặc họ Thôi chết trận làm yêu làm quái trong dân gian. Trước sự việc ngôi đền yêu quái là uế tạp, gây hại cho dân, “Tử Văn rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền”. Trong khi mọi người đều lắc đầu, lè lưỡi, không dám làm gì quỷ thần quấy hại nhân dân thì Tử Văn lại hết sức cương quyết, đường hoàng, ung dung hành động. Chàng đã dám làm một việc mà mọi người đều kinh sợ, không ai cả gan dám làm, đó là đốt đền. Bởi theo quan niệm của dân gian, đốt đền là một chuyện động trời mang tính báng bổ, bất kính với thánh thần. Tử Văn cũng biết điều đó nhưng chàng không hề sợ hãi vì đây là hành động xuất phát từ tính cách “vốn ghét sự gian tà” của chàng. Sự khẳng khái, bộc trực của Tử Văn đã dẫn đến một hành động dũng cảm vì dân trừ hại. Ngô Tử Văn tức giận không phải cho riêng mình mà chàng tức giận cho mọi người dân đang bị yêu quái quấy nhiễu. Vì thế nên hành động đốt đền của Tử Văn là đáng ngợi ca vì nó xuất phát từ ý muốn diệt trừ yêu ma, trừ hại cho dân, từ lòng tự tin vào chính nghĩa. Qua đó chứng tỏ cốt cách khảng khái của kẻ sĩ. Tuy nhiên cũng là hành động châm ngòi nổ cho một cuộc chiến giữa chàng và hồn ma tên tướng giặc bại trận.
Sự cương trực, khẳng khái của Tử Văn còn được bộc lộ rõ thông qua thái độ của chàng với hồn ma tên tướng giặc. Nguyễn Dữ quả thật rất tài tình khi tạo ra hai hình tượng nhân vật đối lập: một bên là sự ngay thẳng của Tử Văn còn bên kia là sự gian trá, xảo quyệt của viên Bách hộ họ Thôi, tên tướng giặc chết trận nơi đất khách. Hồn ma lưu vong của tên tướng giặc không chỉ cướp đi ngôi đền của Thổ công lại còn ra sức tác oai tác quái, gây hoạ cho dân lành. Hắn thậm chí còn xảo trá tới mức đút lót, dọa nạt những vị thần xung quanh. Khi bị Tử Văn đốt đền, hắn đã dùng những lí lẽ đạo Nho để buộc tội, mượn oai linh quỷ thần để dọa nạt chàng. Thấy Tử Văn không hề sợ hãi thì hắn xuống tận Diêm Vương để thưa kiện. Tên tướng giặc khi sống là kẻ xâm lăng nước ta, tàn hại dân ta, đến lúc chết rồi vẫn quen thói ỷ mạnh hiếp yếu. Tử Văn đốt đền là rất đúng nhưng hắn lại làm như mình là kẻ bị hại, dùng tà phép để trả thù, khiến chàng bị bệnh. Dù cho vậy, trước sự lộng hành ngang ngược đầy trắng trợn và quyền phép đáng sợ của hồn ma tướng giặc, Ngô Tử Văn vẫn điềm nhiên, không hề run sợ, thậm chí chàng còn chẳng thèm tiếp lời hắn. Thái độ ấy thể hiện một khí phách cứng cỏi, một niềm tin mạnh mẽ quyết liệt vào chính nghĩa, vào hành động đúng đắn của Ngô Tử Văn.
Lúc đầu Tử Văn “đơn thương độc mã” tuyên chiến với một kẻ thù đầy sức mạnh hiểm ác nhưng chàng tin vào việc làm đúng đắn của mình và sức mạnh chính nghĩa nên không hề sợ hãi. Hành động “vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên” của Tử Văn trước lời dọa nạt của tên tướng giặc không phải là hành động ngông cuồng, bất cần của một kẻ liều mà đó là hành động tự tin, quyết tâm của người nắm được chính nghĩa trong tay. Mặt khác, bản lĩnh của Tử Văn còn được thể hiện qua thái độ biết ơn, cảm tại trước lời chỉ dẫn của Thổ công nước Việt. Việc thần linh giúp đỡ chàng cũng chứng tỏ Tử Văn dũng cảm, trừ hại cho dân nên thần linh mới phù trợ. Câu hỏi của Ngô Tử Văn với Thổ công: “Hắn có thực là tay hung hãn có thể gieo vạ cho tôi không?” không phải là câu hỏi hoang mang lo sợ mà chàng muốn “biết địch biết ta” để nắm chắc giành lấy thắng lợi. Dù vậy, về cơ bản thì Tử Văn không hề có lợi thế âm dương phù trợ nào vì chính Thổ công cũng bị đánh đuổi khỏi nơi ở của mình, không dám phản kháng, đấu tranh mà “phải đến nương tựa đền Tản Viên”,”phải tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi”.
Sự kiên định, nghĩa khí của Ngô Soạn còn thể hiện rõ trong quá trình chàng bị lôi xuống địa phủ xử tội. Trong cảnh địa phủ rùng rợn với quỷ sứ hung ác, con sông đầy gió tanh sóng xám, Tử Văn bị bọn quỷ sai lôi đi rất nhanh. Chàng bị phán xét là kẻ “tội sâu ác nặng, không được liệt vào hàng khoan giảm”, bị kết thêm tội ngoan cố bướng bỉnh nhưng chàng chẳng hề run sợ, không hề nhụt chí, một mực kêu oan, đòi phải được phán xét công khai, minh bạch. Nhưng ở chốn thiên lao đại phủ, chàng một mình chống chọi đâu phải là điều dễ. Đối diện trước Diêm vương uy nghiêm, Tử Văn đã sử dụng những lý lẽ cứng cỏi, bằng chứng không thể chối cãi để đấu tranh vạch tội tên tướng giặc với giọng điệu rất đanh thép, kiên định vững vàng. Chàng đã bất chấp tính mạng của mình để bảo vệ lẽ phải, không chịu khuất phục trước uy quyền, kiên quyết đấu tranh đến cùng cho công lý và lẽ phải. Nhưng vì chỉ nghe mới một phía mà chưa xác minh sự thật mà Diêm Vương – vị quan tòa xử kiện, người cầm cán cân công lý cũng đã có lúc hồ đồ.
Càng đứng trước pháp luật Ngô Tử Văn càng tỏ rõ là người có khí phách lẫm liệt. Chàng không chỉ “kêu to”, khẳng định “Ngô Soạn này là kẻ ngay thẳng ở trần gian” mà còn dũng cảm ra sức vạch trần bộ mặt giả dối của tên bạo tướng gian tàn với lời lẽ rất “cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào”. Giữa chốn công đường nơi âm ty, Tử Văn vẫn bộc trực, khảng khái, giữ vững quyết tâm sắt đá chiến đấu đến cùng vì lẽ phải. Từng bước, Tử Văn đã đẩy lùi mọi sự phản công, kháng cự của kẻ thù và cuối cùng là đánh gục hoàn toàn tên tướng giặc gian manh xảo trá. Sau tất cả, chàng đã chiến thắng hồn ma tên tướng giặc gian tà, bảo toàn được sự sống của mình. Chiến thắng ấy vừa trừng trị đích đáng hồn ma tướng giặc vừa làm sáng tỏ nỗi oan khuất, phục hồi chức vị cho Thổ thần nước Việt và giải trừ tai họa cho nhân dân.
Sau khi được minh oan ở minh ti, Tử Văn được trao cho chức phán sự ở đền Tản Viên. Thổ công đến khuyên chàng nên nhậm chức: “người ta sống ở đời, xưa nay ai chẳng phải chết, miễn là chết đi còn được tiếng về sau”. Thế là Tử Văn đồng ý nhận lời. Việc được phong chức ở đền Tản Viên là một minh chứng cứng rắn vừa nói lên thắng lợi của chàng trong cuộc đấu tranh với tên hung thần xảo quyệt, vừa là phần thưởng xứng đáng cho công lao của chàng, khẳng định chàng là người tốt, chính nghĩa, dám đấu tranh để thực hiện công lí. Đồng thời khẳng định niềm tin chính nghĩa nhất định luôn chiến thắng gian tà.
Thông qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng chống lại cái ác, Ngô Tử Văn nổi bật lên là người chính trực, khẳng khái, dũng cảm đối đầu với thế lực tà ác để bảo vệ công lý đến cùng, là một kẻ sĩ cứng cỏi của nước Việt. Từ đó, tác giả Nguyễn Dữ bày tỏ lòng tin, sự khẳng định chính nghĩa nhất định chiến thắng gian tà, thể hiện tinh thần tự tôn dân tộc sâu sắc và bộc lộ quyết tâm sẵn sàng đấu tranh triệt để với cái xấu cái ác. “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” của Nguyễn Dữ đã vận dụng thành công kết hợp hai yếu tố ảo và thực, câu chuyện diễn ra trong màu sắc huyền bí đầy li kì bởi những sự kiện khác thường và cả sự xuất hiện của thế giới âm phủ với những hồn ma, bóng quỷ, người chết đi được sống lại, từ dương gian xuống địa phủ, từ cõi âm về lại cõi dương. Nhưng chuyện cũng lại rất thực bởi cách dẫn dắt, kể chuyện cụ thể với dẫn chứng cả họ tên, quê quán và thời gian, địa điểm diễn ra sự việc. Do đó, yếu tố kì ảo giúp tăng phần li kì, hấp dẫn còn yếu tố thực lại làm tăng tính xác thực, mang lại ý nghĩa xã hội sâu sắc.
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là câu chuyện đề cao nhân vật Ngô Tử Văn – nhân vật đại diện cho tầng lớp trí thức nước Việt với tính cách khẳng khái, chính trực, giàu tinh thần dân tộc, yêu chuộng chính nghĩa, dũng cảm, dám đấu tranh chống lại cái xấu, cái ác để trừ hại cho dân. Qua cho thấy sự tin tưởng kiên định vào công lý, vào việc chính thắng tà gian. Thông qua cuộc đấu tranh của Ngô Tử Văn, truyện còn ngầm phản ánh thế giới hiện thực của con người với đầy rẫy xấu xa như nạn ăn đút lót, tham quan dung túng, bao che cho cái ác lộng hành, công lý bị che mắt. Bằng một loạt những chi tiết kì ảo, cốt truyện kịch tính, xây dựng nhân vật sắc nét, ngôn ngữ kể chuyện trau chuốt, súc tích, truyện đã để lại nhiều ấn tượng sâu sắc, khó phai trong lòng người đọc.
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên ca ngợi khí tiết và khí phách của kẻ sĩ dũng cảm đương đầu với mọi thế lực đen tối, độc ác thâm hiểm trong cuộc đời, dám chấp nhận mọi nguy hiểm, ngay cả chết cũng không lùi bước và đó là nhân vật Ngô Tử Văn.
Đây là một trong số 20 truyện rất đặc sắc và độc đáo trích trong Truyện kì mạn lục của Nguyễn Dữ. Tác phẩm văn xuôi chữ Hán trong thế kỉ XVI từng được ca ngợi là “ thiên cổ kì bút”
Nhân vật Ngô Tử Văn chiếm bao cảm tình tốt đẹp trong lòng chúng ta. Quê anh ở Yên Dũng , Lạng Giang. Tính tình khảng khái, nóng nảy, ghét tà gian, được khen ngợi là một người cương phương.
Hành động đốt đền của Tử Văn đã làm cho mọi người “ lắc đầu lè lưỡi “ tỏ vẻ lo sợ cho kẻ hàn sĩ dám chọc tứ quỷ thần. Trước khi phóng hỏa, Tử Văn đã “ tắm gội chay sạch, khán trời” . Điều đó cho thấy, chàng tự cho việc làm của mình là chính đáng, sẽ được trời biết cho, phù hộ cho, đồng thời dám chấp nhận mọi nguy hiểm.
Với Tử Văn thì tên bách họ Thôi kia là một tên giặc trong đám quân Mộc Thanh đi xâm lược nước ta. Hắn đã bị giết, bị trừng phạt. Lúc sống là tên giặc cướp, lúc chết “ phải làm yêu quái trong dân gian “ thì có gì đáng thờ. Phải đốt đền đi. Tử Văn tức giận là vì thế. Thử hỏi: trong vùng Lạng Giang thuở ấy đã có người nào dám làm như Tử Văn?
Có lẽ bị quỷ ám, ma báo thù nên Ngô Tử Văn sau khi đốt đền về đến nhà thì bị ốm, bị “ nổi lên một cơn sốt nóng sốt rét” chăng?. Trong khi sốt, chàng thấy một người đi đến “ đầu đội mũ trụ”, quần áo rất giống người phương Bắc, tự xưng là “ cư sĩ “ nặng lời trách móc chàng, đòi làm trả lại tòa đền. hăm dọa: “ phong đô không xa xôi gì … rồi sẽ biết !”.
Vốn đã coi kinh, đã căm ghét, nên Tử Văn “ mặc kệ” vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên, càng làm cho con ma họ Thôi cũng tức giận, phất áo ra đi. “Kẻ sĩ không sợ chết mà chỉ sợ không biết”. Tử Văn. cũng vậy thôi. Khen, chê là chuyện thường tình. Vì thế, đến chiều tối, Tử Văn lại gặp một ông già “ áo vải mũ màu đen, phông độ nhàn nhã” cho biết, ông vốn là Ngự sử đại phu thời Lý Nam Đế chết vì việc cần vương, đã được phong nhưng đã bị “ Tên hoạt tặc “ kia , tên tướng bại trận của Bắc Triều, hồn bơ vơ Nam quốc tranh chiếm mất miếu đền. Cụ già còn cho biết “ hắn đã kiện thầy ở Minh ti, thầy phải liệu kế, khỏi phải chết một cách oan uổng”. Trước Minh ti, thầy nhớ kêu “ xin tư giấy đến đền Tản viên, tôi sẽ khai rõ”.
Kiện tụng ở cõi trần đã khó, kiện tụng ở Minh ti chốn âm phủ thì chắc là khó khăn và rùng rợn biết bao. Chất truyền kì của truyện được tô đậm qua nhiều chi tiết vô cùng khủng khiếp.
Ngô Tử Văn đã bị hai tên quỷ sứ đến bắt giải đi trong mấy chục trượng. Bị gai con quỷ dùng gông dài thừng lớn trói giải đi. Bước qua một cái cầu dài ước hơn nghìn thước bắc qua một con sông lớn “ gió tanh sóng xám”, hơi lạnh thấu xương”. Có thể mấy vạn quỷ dạ xoa “ mắt xanh mắt đỏ, hình dáng nhanh ác” đứng chật hai đầu cầu canh giữ. Tử Văn bị dẫn vào cửa điện.
Cuộc đối chất diễn ra ở Minh ti thật gay go giữa Tử Văn và tên họ Thôi tướng tàu. Tử Văn “ rất cương chính, không chịu nhục chút nào” tên hoạt tặc cho Tử Văn là kẻ “ mồm năm miệng mười”, đơm đặt bịa tạc.
Hai bên “ cãi cọ nhau mãi vẫn chưa phân phải trái”. Diêm Vương bụng cũng sinh nghi. Khi Tử Văn xin Diêm Vương “ đem giấy đến đền Tản Viên để hỏi thực hư”, thì tên bách họ Thôi lên giọng đạo đức giả, xin Diêm Vương “ tỏ cái đức rộng rãi” và khoan tha cho kẻ học trò ngu bướng.
Diêm Vương rất công minh và nghiêm khắc. Khi sai nhân đến đền Tải Viên về tâu, ngài trách mắng các phái quan để lọt “ sự dối trá càn bậy”. Đại Vương ra lệnh trừng phạt tên tướng Tàu “ Lấy lồng sắt chụp vào đầu, khẩu gỗ nhét vào miệng, bỏ vào ngục Cửu U”. Ngài khen Tử Văn “ có công trừ hại”, sai lính đưa chàng về.
Cuộc đối tụng ở Minh ti, Tử Văn đã chiến thắng. Chính nghĩa và lẽ phải đã chiến thắng. Kẻ gian xảo, độc ác đã bị trừng phạt đích đáng.
Sau hai ngày chết đi, Tử Văn được sống lại. Cái đền cũ được dựng lại. Ngôi mộ của tên tướng tàu bị bật tung lên, hài cốt tan tành ra như cám. Tử Văn đã được tiến cử chức phán sự đền Tản Viên.
Qua nhân vật Ngô Tử Văn, tác giả ca ngợi nhân cách cao đẹp của một hàn sĩ dũng cảm, khẳng khái đấu tranh chống lại các ác trừ hại cho dân, thể hiện niềm tin vào công lý, chính nghĩa, còn bọn ác ma nhất định bị trừng phạt đích đáng.
Nguyễn Dữ là một danh sĩ thời Lê sơ, thời nhà Mạc và là tác giả của "Truyền kỳ mạn lục", một tác phẩm truyền kỳ nổi tiếng tại Việt Nam được coi là áng "thiên cổ kì bút". "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" là một trong số hai mươi truyện viết bằng chữ Hán, tiêu biểu trong "Truyền kì mạn lục". Truyện đã xây dựng thành công hình tượng nhân vật chính Ngô Tử Văn với tinh thần khẳng khái, cương trực và giàu lòng dũng cảm.
"Truyền kì mạn lục" được viết bằng tản văn xen lẫn biền văn và thơ ca, từ khúc, cuối mỗi truyện thường có lời bình của tác giả. Nội dung tác phẩm có giá trị hiện thực và giá trị nhân đạo sâu sắc. Tác giả lấy xưa để nói nay, lấy cái "kì" để nói cái "thực". "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" là một trong những truyện tiêu biểu trong tập "Truyền kì mạn lục" khẳng định tính dân tộc, tinh thần yêu nước và ý chí chiến đấu cho chính nghĩa thông qua việc xây dựng thành công nhân vật Ngô Tử Văn.
Mở đầu truyện, Nguyễn Dữ giới thiệu lai lịch Ngô Tử Văn với cách giới thiệu quen thuộc, truyền thống trong văn học cổ gồm tên, quê quán, tính tình: "Ngô Tử Văn tên là Soạn, người huyện Yên Dũng đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực". Cách giới thiệu trực tiếp, ngắn gọn tạo cho người đọc ấn tượng về Ngô Tử Văn - một trí thức khẳng khái, dũng cảm. Sự dũng cảm ấy thể hiện ngay ở việc đốt đền của chàng. Lí do Tử Văn đốt đền bởi tức giận không chịu được cảnh yêu tà tác oai tác quái hại dân. Chàng đã dám đứng lên trừ yêu diệt quái giúp dân làng. Trước khi đốt đền, chàng đã chuẩn bị kĩ lưỡng: "tắm gội sạch sẽ, khấn trời". Tử Văn làm việc ghê gớm một cách cẩn trọng, công khai, xuất phát từ một ý thức rõ ràng, muốn lấy lòng trong sạch, muốn lấy thái độ chân thành của mình để được trời đồng tình, ủng hộ. Sau khi đốt đền, mọi người đều lắc đầu lè lưỡi, chỉ có chàng vẫn ngất ngưởng tự nhiên bởi chàng tin vào việc chính nghĩa mình làm. Ngô Tử Văn hiện lên là một trí thức cương trực, là hình ảnh của kẻ sĩ vì dân.
Sự cương trực của chàng càng được thể hiện rõ ràng qua cuộc đối thoại với hồn ma Bách hộ họ Thôi, qua cuộc đối chất ở Minh ti,... Sau khi đốt đền, Tử Văn bị hồn ma làm cho sốt rét. Sau đó khi gặp thì hồn ma mắng mó, đe dọa và quyết kiện chàng tại Phong đô. Trái ngược với sự tức giận của hồn ma, Tử Văn vẫn mặc kệ, ngồi ngất ngưởng tự nhiên. Với bản tính rất kiên cường, chàng không sợ những lời đe dọa, chàng luôn tự tin vào việc mình làm là chính nghĩa. Bởi vậy, trong cuộc gặp gỡ với Thổ công, khi Thổ công nói sẽ giúp đỡ, cung cấp sự thật, chứng cớ thì Tử Văn càng quyết tâm làm việc nghĩa tới cùng.
Tử Văn bị bắt xuống Minh ti rùng rợn với những tên quỷ Dạ Xoa, đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác, nhưng Tử Văn không hề sợ ma quỷ. Khi bị Diêm Vương buộc tội, Tử Văn kêu oán, sau đó chàng vạch mặt tên bại tướng bằng lời lẽ cứng cỏi: "Nếu nhà vua không tin lời tôi, xin tư giấy đến đền Tản Viên để hỏi, không đúng như thế, tôi xin chịu thêm tội nói càn". Trải qua một cuộc xung đột đầy đối chất, cuối cùng lòng nghĩa khí của Tử Văn đã thắng lợi vẻ vang. Qua cuộc đối chất ở âm phủ, Ngô Tử Văn hiện lên là một người ngay thẳng, là người tiêu biểu cho kẻ sĩ nước Nam: cương trực, dám đấu tranh vì lẽ phải tới cùng.
Đặc biệt, lời bình cuối chuyện của người viết càng tô đậm thêm vẻ đẹp của Ngô Tử Văn: "Người ta thường nói: Cứng thì gãy, kẻ sĩ lo không cứng mà thôi, còn gãy, không gãy là việc trời. Sao nên đoán trước là sẽ gãy mà chịu đổi cứng ra mềm? Ngô Tử Văn chỉ là một anh áo vải. Duy giữ được cái cứng nên dám đốt cháy đền tà, bẻ gãy yêu quỷ, chỉ một hành động mà cái tức của thần, của người đều được rửa sạch, vì thế mà rạng danh với Minh Tào, rồi được trao chức vị để đền công, thật là xứng đáng. Làm kẻ sĩ chớ kiêng sợ sự cứng cỏi". Lời bình như đề cao thêm sự cứng cỏi trong con người Ngô Tử Văn. Đó là cái cứng cỏi vì chính nghĩa, dù có nhất thời chịu khuất, nhưng chắc chắn được mọi người ủng hộ và nhất định sẽ chiến thắng nhờ có sự ủng hộ ấy.
Với cốt truyện được kết cấu như một xung đột đầy kịch tính có mở đầu, có xung đột, có phát triển, có đỉnh điểm và có kết thúc, cách xây dựng nhân vật theo hai tuyến thiện và ác, kết hợp sử dụng các yếu tố kì ảo, truyện đã xây dựng thành công nhân vật Ngô Tử Văn cương trực, thẳng thắn, là hình ảnh của kẻ sĩ nước Việt bất khuất, chính trực. Thông qua nhân vật Ngô Tử Văn, Nguyễn Dữ khéo léo thể hiện niềm tin vào công lí, chính nghĩa thắng gian tà, thiện thắng ác.
Ngô Tử Văn là một nhân vật đại diện cho chính nghĩa, là kết tinh vẻ đẹp của kẻ sĩ cương trực, yêu nước, thương dân. Ta hiểu vì sao "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" nói riêng và "Truyền kì mạn lục" nói chung được xem là "thiên cổ kì bút" của cả dân tộc.
Nguyễn Dữ là một nhà văn được biết đến với thành công ở thể loại truyền kỳ khi biên tập lại những chuyện kì ảo được lưu truyền trong dân gian. Đặc biệt, tác phẩm “Truyền kì mạn lục” ra đời trong nửa đầu thế kỉ XVI của ông đã được ca ngợi là “một thiên cổ tùy bút”. Trong đó, nổi bật là “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” với vẻ đẹp trong phẩm chất và tính cách của nhân vật Ngô Tử Văn.
Mở đầu câu chuyện, tác giả đã đưa người đọc đến với nhân vật qua cách miêu tả một cách trực tiếp. Ngô Tử Văn tên gọi là Soạn, người huyện Yên Dũng đất Lạng Giang. Chàng vốn có tính khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được. Khắp vùng Bắc thường khen Tử Văn là người cương trực. Qua lời giới thiệu trực tiếp ngắn gọn, người đọc phần nào cũng đã có những hiểu biết và nhận định cơ bản về tính cách nhân vật.
Theo mạch truyện kể, tác giả đã cho thấy ngay biểu hiện thể tính cách của con người Tử Văn khi có hành động đốt đền để giúp dân trừ bạo. Trong làng của chàng có một ngôi đền linh thiêng, rất được dân làng tôn kính. Tuy nhiên cuối đời nhà Hồ, quân Ngô tràn sang xâm lược, lấn cướp nên vùng ấy trở thành chiến trường. Bộ tướng của Mộc Thanh có một viên Bách hộ họ Thôi, tử trận ở gần đền, cướp ngôi đền từ tay Thổ công và từ đấy tác oai tác quái trong dân gian khiến người dân trong vùng sợ hãi. Ngô Tử Văn thấy vậy tức quá. Một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi quyết định châm lửa đốt đền mặc cho mọi người khuyên can. Theo quan niệm tín ngưỡng dân gian, đốt đền là hành động bất kính, báng bổ thần linh.
Tuy nhiên, xét theo lý lẽ, ngôi đền vống chẳng những không mang lại an lành mà còn gây hại cho nhân dân. Do vậy hành động đốt đền của Tử Văn không hề sai trái mà đó là hành động thể hiện rõ một tinh thần khẳng khái, cương trực, vì dân trừ bạo với tinh thần dân tộc diệt trừ hồn ma tên giặc xâm lược. Thêm vào đó, trước khi đốt đền chàng đã tắm gội sạch sẽ, khấn trời, cho thấy thái độ trang nghiêm, tôn trọng thần linh. Sau khi đốt đền, Ngô Tử Văn “vung tay không cần gì cả” cho nên đây không phải là suy nghĩ bồng bột, liều lĩnh nhất thời, cũng không phải vì danh lợi mà vì nghĩa vong thân.
Là một người quyết đoán nên sau khi đốt đền xong Ngô Tử Văn không suy nghĩ quá nhiều mà vẫn ung dung. Lúc bị hồn ma Bách hộ họ Thôi xưng là cư sĩ đến chửi mắng, dọa nạt đòi chàng dựng trả đền nhưng Tử Văn vẫn mặc kệ, ngồi ngất ngưởng điềm nhiên. Đó là thái độ tin tưởng vào chính nghĩa, tin tưởng vào những việc mình đã làm là hoàn toàn đúng đắn. Sau đó thổ công là một ông già áo vải mũ đen phong độ nhàn nhã tính khiêm tốn xuất hiện khiến Ngô Tử Văn ngạc nhiên “sao nhiều thần quá vậy”. Khi nghe thổ công kể rõ sự tình thì chàng lại muốn kiện Diêm Vương vì chàng vẫn tin tưởng vào công lý và chính nghĩa.
Khi bị bắt xuống Minh ti vì hồn ma tướng giặc kiện Diêm Vương việc Ngô Tử Văn đốt đền nhưng với tính cách cương trực nên Tử Văn không hề sợ hãi. Tướng giặc đã giả mạo thổ thần, làm hại dân còn các thần ở những đền miếu lân cận ăn của đút nên bao che cho kẻ ác, các phán quan Diêm Vương chưa làm hết trách nhiệm, không theo sát thực tế nên hắn có thể qua mắt được Diêm Vương. Diêm Vương thấy đó mà quát nạt Tử Văn và bênh vực tên tướng giặc. Dù vậy nhưng Tử Văn không hề run sợ mà vẫn cứng cỏi, bình tĩnh minh oan cho mình. Khi tên tướng giặc đổi giọng nhân nghĩa nhờ Diêm vương cử người đến đền Tản Viên lấy chứng cứ thì Tử Văn đã nhanh trí yêu cầu đính thân Diêm Vương đến đền để xác minh. Sau khi đã làm rõ mọi việc thì hồn ma tên tướng họ Thôi bị giam nhốt vào ngục Cửu U, Diêm Vương đã mắng trừng phạt các quan đã bao che, thiếu trách nhiệm và ban thưởng cho Tử Văn. Cuối cùng công lý đã chiến thắng cái gian ác.
Chính hành động trượng nghĩa ấy không chỉ giúp Tử Văn minh oan mà còn được sống trở lại, ban thưởng xôi lợn và ban cho chức phán sự đền Tản Viên. Phán sự là chức quan xét xử các vụ kiện tụng, giúp tìm ra và thực thi công lý. Đây là chức quan mà Ngô Tử Văn xứng đáng được nhận vì chàng là người dám đứng ra bảo vệ công lí, chính nghĩa đến cùng. Sự chiến thắng và được ban chức quan của Tử Văn là phần thưởng hoàn toàn xứng đáng, khẳng định chân lý, lẽ phải sẽ luôn chiến thắng tà ác và thể hiện tinh thần dân tộc mạnh mẽ. Công bằng, hạnh phúc chỉ đến khi con người cương trực biết đứng lên đấu tranh với cái xấu, cái ác và sự tà gian.
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” có nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn, giàu kịch tính kết hợp yếu tố kì ảo cùng nghệ thuật tương phản xuyên suốt và cách xây dựng nhân vật sáng tạo. Qua hình tượng Ngô Tử Văn, tác giả ca ngợi chính nghĩa, tinh thần quyết liệt chống lại tà gian. Đồng thời cũng ngụ ý phê phán hiện thực xã hội đương thời của Nguyễn Dữ và đúc kết bài học nhân sinh cùng niềm tin vào lẽ phải, tin vào điều đúng đắn. Tác phẩm đã để lại trong lòng người đọc bài học sâu sắc về lòng tin vào lẽ phải vào chính nghĩa và có tinh thần đứng lên đấu tranh để tạo ra một xã hội tốt đẹp hơn.
Nguyễn Dữ là một nhà văn thành công với thể loại truyền kì khi ông nói đến những chuyện kì ảo được lưu truyền trong dân gian. Và đặc biệt là tác phẩm “Truyền kì mạn lục" đã tạo nên một thiên cổ tùy bút ra đời trong nửa đầu thế kỉ XVI. Trong đó tiêu biểu là Chuyện chức phán sự đền Tản Viên cùng vẻ đẹp nhân vật Ngô Tử Văn.
Ngay từ đầu tiên tác giả đã đưa người đọc đến với một nhân vật miêu tả một cách trực tiếp. Tên là Soạn quê ở huyện Yên Dũng đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta thường khen là một người cương trực. Lời giới thiệu ngắn gọn, trực tiếp theo kiểu truyền thống nhưng cũng phần nào giúp ta hiểu rõ tính cách nhân vật.
Ngô Tử Văn còn là người có hành động giúp dân trừ bạo mà đốt đền. Bởi trong làng có một ngôi đền linh ứng lắm. Cuối đời nhà Hồ, quân Ngô sang lấn cướp, vùng ấy thành một nơi chiến trường. Bộ tướng của Mộc Thanh có viên Bách hộ họ Thôi, tử trận ở gần đền, từ đấy làm yêu làm quái trong dân gian. Tử Văn tức quá một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền. Đó là một tinh thần khẳng khái, cương trực, hành động vì dân trừ bạo với tinh thần dân tộc diệt trừ hồn ma tên giặc xâm lược. Hành động đốt đền thể hiện rõ con người Ngô Tử Văn. Trước khi đốt đền thì tắm gội sạch sẽ, khấn trời hành động trang nghiêm tôn trọng thần linh. Sau khi đốt đền thì “vung tay không cần gì cả” hành động không phải là liều lĩnh nhất thời, cũng không phải vì danh lợi mà vì nghĩa vong thân.
Là một người liều lĩnh nên khi đốt đền xong Ngô Tử Văn không suy nghĩ quá nhiều. Lúc đó tình thế của chàng bị hồn ma Bách hộ họ Thôi một người khôi ngô, cao lớn xưng là cư sĩ đòi dung trả đền nhưng Tử Văn vẫn mặc kệ vẫn ngồi ngất ngưởng tự nhiên. Đó là hành động tin tưởng vào chính nghĩa vào những việc mình đã làm. Sau đó thổ công một ông già áo vải mũ đen phong độ nhàn nhã tính khiêm tốn khiến Ngô Tử Văn ngạc nhiên “sao nhiều thần quá vậy”. Khi thổ công kể rõ sự tình thì chàng lại muốn kiện Diêm Vương. Vẫn là sự tin tưởng vào công lí và chính nghĩa.
Là một người cương trực nên Tử Văn không hề sợ điều gì và đã có vụ sử kiện ở dưới âm phủ vì hồn ma tướng giặc kiện Ngô Tử Văn đốt đền. Tướng giặc đã giả mạo thổ thần, làm hại dân, qua mặt Diêm Vương. Tướng giặc vẫn tồn tại vì các thần ở những đền miếu lân cận ăn của đút nên bao che cho kẻ ác, vì các phán quan Diêm Vương chưa làm hết trách nhiệm, không theo sát thực tế. Hồn ma kiện Tử Văn ở Minh ti làm Diêm Vương quát mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma nhưng Tử Văn không hề run sợ cứng cỏi minh oan cho mình. Lần hai hắn đổi giọng nhân nghĩa làm Diêm vương cử người đến đền Tản viên lấy chứng cứ thì Tử Văn rất thông minh khi yêu cầu đính thân Diêm Vương đến đền để xác minh. Và cuối cùng công lí đã chiến thắng cái ác khi hồn ma bị giam nhốt vào ngục Cửu U Diêm Vương đã mắng trừng phạt hồn ma và ban thưởng cho Tử Văn. Chính hành động trượng nghĩa ấy đã giúp Tử Văn không những không bị nghi oan mà còn được thưởng đó là việc được sống trở lại, ban thưởng xôi lợn và được nhận chức phán sử đền Tản Viên. Phán xử là chức quan xem xét về các vụ kiện tụng, giúp việc cho người xử án chức quan thực hiện công lí. Ngô Tử Văn xứng đáng được nhận chức quan này vì chàng là người dân chủ, dám bảo vệ đến cùng công lí, chính nghĩa. Sự chiến thắng của Tử Văn là sự thưởng công xứng đáng, khẳng định chân lí sẽ chiến thắng tà ác và thể hiện tinh thần dân tộc mạnh mẽ. Công bằng và hạnh phúc chỉ đến khi người chính trực biết đấu tranh với cái xấu, cái ác sự tà gian.
Truyện với cách xây dựng nhân vật, nghệ thuật kể chuyện hấp dẫn giàu kịch tính kết hợp yếu tố kì ảo cùng nghệ thuật tương phản xuyên suốt. Qua hình tượng Tử Văn tác phẩm ca ngợi chính nghĩa, tinh thần quyết liệt tà gian. Ngụ ý phê phán gắn liền với tâm sự thời thế của nhà văn, bài học nhân sinh cùng niềm tin vào lẽ phải tin vào điều đúng đắn phải có bản lĩnh chống lại cái gian tà trong cuộc chiến cam go.
Đọc xong tác phẩm mà đã để lại trong lòng người đọc bài học sâu sắc trong cuộc sống phải tin vào lẽ phải vào chính nghĩa và có tinh thần đứng lên đấu tranh. Hãy tạo ra một xã hội tốt đẹp hơn, đáng sống hơn.
Nguyễn Dữ là tác giả nổi tiếng của văn học trung đại Việt Nam. Tên tuổi của ông gắn liền với danh tiếng của bộ truyện “Truyền kỳ mạn lục”, tác phẩm được đánh giá là “thiên cổ kỳ bút” của nền văn học nước nhà. Trong đó “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là tác phẩm đặc sắc, ca ngợi tính cách dũng cảm, kiên cường, chính trực, dám chống lại cái ác đến cùng, trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn - một trí thức nước Việt.
“Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” viết bằng chữ Hán theo thể văn xuôi truyền kỳ. Đây là thể loại văn học phản ánh hiện thực cuộc sống qua những yếu tố kỳ ảo hoang đường. Nhân vật trong bộ truyền kỳ gồm cả người, ma quỷ, thần thánh, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau, có thể xâm nhập thế giới của nhau. Bộ truyện “Truyền kì mạn lục” được sáng tác vào khoảng thế kỉ XVI, lúc xã hội phong kiến Việt Nam rơi vào suy thoái, khủng hoảng, nhân dân bất bình với tầng lớp thống trị, nhiều nho sĩ rơi vào tâm trạng hụt hẫng, nuối tiếc cho thời thịnh trị dưới sự cai trị của vua Lê Thánh Tông. Nguyễn Dữ sáng tác bộ truyện trong khoảng thời gian ông đã cáo quan ở ẩn vừa để phản ánh tình trạng xã hội, vừa để bộc lộ quan điểm sống và tấm lòng của ông với cuộc đời.
Nhân vật chính của tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” xuất hiện ngay từ đầu truyện bằng mấy dòng giới thiệu trực tiếp ngắn gọn về tên họ, quê quán, tính tình, phẩm chất. Ngô Tử Văn được giới thiệu là người tính tình cương trực, thẳng thắn, khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà thì không thể chịu được. Lời giới thiệu mang giọng ngợi khen, có tác dụng định hướng cho người đọc về hành động kiên quyết của nhân vật này. Minh chứng rõ ràng cho tính cách cứng cỏi của Ngô Tử Văn là hành động đốt đền tà của chàng. Trong khi mọi người đều lắc đầu, lè lưỡi, không dám làm gì quỷ thần ở ngôi đền gần làng quấy hại nhân dân thì Tử Văn cương quyết, công khai, đường hoàng, ung dung, tắm rửa sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt hủy ngôi đền. Hành động đó xuất phát từ muốn diệt trừ yêu ma, trừ hại cho dân, từ lòng tự tin vào chính nghĩa của Ngô Tử Văn, chứng tỏ cốt cách khảng khái của kẻ sĩ.
Sự cương trực, khảng khái của Ngô Tử Văn còn bộc lộ rõ qua thái độ của chàng với hồn ma tên tướng giặc. Tướng giặc khi sống là kẻ xâm lược nước ta, tàn hại dân ta, khi chết rồi vẫn quen thói ỷ mạnh hiếp yếu, cướp nơi trú ngụ của thổ thần nước Việt, lại còn gian trá bày trò đút lót rồi tác yêu tác quái với nhân dân trong vùng. Hắn bị Tử Văn đốt đền là đáng đời nhưng lại hiện hình, xảo quyệt làm như mình là kẻ bị hại, dùng tà phép khiến cho chàng bị sốt nóng sốt rét, đầu lảo đảo. Hồn ma tướng giặc buông lời mắng mỏ, đe dọa, quyết kiện Tử Văn xuống tận Diêm Vương. Trước sự ngang ngược trắng trợn, quyền phép đáng sợ của hồn ma tướng giặc, Ngô Tử Văn vẫn điềm nhiên, không hề run sợ mà tự tin, không coi những lời đe dọa ra gì, thậm chí chẳng thèm tiếp lời hồn ma tướng giặc. Thái độ ấy thể hiện một khí phách cứng cỏi, một niềm tin mạnh mẽ vào chính nghĩa, sự đúng đắn trong hành động của Ngô Tử Văn. Mặt khác, bản lĩnh của chàng còn thể hiện qua thái độ biết ơn lời chỉ dẫn của thổ thần nước Việt. Do Tử Văn dũng cảm, trừ hại cho dân nên thần linh mới phù trợ giúp đỡ chàng.
Tính cách kiên định chính nghĩa của Ngô Soạn còn thể hiện rõ trong quá trình chàng bị lôi xuống địa phủ. Cảnh địa phủ rùng rợn với quỷ sứ hung ác, con sông đầy gió tanh sóng xám. Tử Văn bị bọn quỷ sai lôi đi rất nhanh, bị phán xét lạnh lùng là kẻ “tội sâu ác nặng, không được liệt vào hàng khoan giảm”, bị kết thêm tội ngoan cố bướng bỉnh nhưng chàng chẳng hề run sợ, không hề nhụt chí, một mực kêu oan, đòi phải được phán xét công khai, minh bạch. Khi đối diện trước Diêm vương uy nghiêm, Tử Văn đấu tranh vạch tội tên tướng giặc bằng những lí lẽ cứng cỏi, bằng chứng không thể chối cãi, giọng điệu rất đanh thép vững vàng. Chàng đã bảo vệ lẽ phải mà bất chấp tính mạng của mình, không chịu khuất phục trước uy quyền, kiên quyết đấu tranh cho công lí và lẽ phải đến cùng. Kết quả, chàng đã chiến thắng hồn ma gian tà của tên tướng giặc, bảo toàn được sự sống của mình, được tiến cử vào chức phán sự đền Tản Viên, chịu trách nhiệm giữ gìn bảo vệ công lí. Chiến thắng ấy của Ngô Tử Văn có nghĩa vô cùng to lớn, đã trừng trị đích đáng hồn ma tướng giặc xảo trá, làm sáng tỏ nỗi oan khuất, phục hồi chức vị cho thổ thần nước Việt, giải trừ tai họa cho nhân dân.
Qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng, chống lại cái ác, Ngô Tử Văn đã nổi bật lên là người chính trực, khảng khái, dũng cảm bảo vệ công lí đến cùng, là một kẻ sĩ cứng cỏi của nước Việt. Từ đó, tác giả Nguyễn Dữ đã khẳng định niềm tin chính nghĩa nhất định thắng gian tà, thể hiện tinh thần tự tôn dân tộc, bộc lộ quyết tâm đấu tranh triệt để với cái xấu cái ác.
Truyện thông qua cuộc đấu tranh của Ngô Tử Văn còn ngầm phản ánh thế giới thực của con người với đầy rẫy sự việc xấu xa như nạn ăn của đút, tham quan dung túng che dấu cho cái ác hoành hành, công lí bị che mắt.
Truyện gây ấn tượng bằng một loạt những chi tiết kì ảo, cốt truyện giàu kịch tính, cách xây dựng nhân vật sắc nét, ngôn ngữ kể chuyện trau chuốt, súc tích. Truyện ca ngợi nhân vật Ngô Tử Văn, một trí thức nước Việt khảng khái, nhân cách cứng cỏi, cao đẹp, qua đó bộc lộ niềm tin vào công lí, vào việc chính thắng tà.
Nguyễn Dữ là tác giả nổi tiếng của văn học trung đại Việt Nam. Tên tuổi của ông gắn liền với danh tiếng của bộ truyện "Truyền kỳ mạn lục", tác phẩm được đánh giá là "thiên cổ kỳ bút" của nền văn học nước nhà. Tác phẩm được viết bằng chữ Hán, gồm 20 truyện, ra đời vào nửa đầu thế kỉ XVI, ghi chép lại những câu chuyên lạ trong dân gian. Tác phẩm thực sự là một sáng tác văn học với sự gia công, hư cấu, sáng tạo, trau chuốt, gọt giũa của Nguyễn Dữ chứ không phải chỉ là một công trình ghi chép đơn thuần. Bằng trí tưởng tượng phong phú và bằng một bút pháp linh hoạt, tác giả Truyền kỳ mạn lục đưa người đọc vào một thế giới huyền bí vừa có người, vừa có thần, vừa hư, vừa thật nhưng xuyên qua các lớp mù linh ảo, ly kỳ được thêu dệt ra một cách tài giỏi ấy vẫn hiện rõ một thế giới thật của cuộc đời mà ở đó nhan nhản những kẻ có quyền thế độc ác, tham lam. Tuy nhiên, bên cạnh sự tung hoành của cái xấu cái ác, Nguyễn Dữ vẫn nhìn thấy những phẩm cách lương thiện, trung thực, những tâm hồn thanh cao, tình người, tình yêu của nhân dân, của cái thiện vĩnh hằng và ông đã mô tả nó thật đẹp đẽ, mỹ lệ. Trong số đó có tác phẩm "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" đã đề cao tinh thần khẳng khái, cương trực, dám đấu tranh chống lại cái ác, trừ hại cho dân của Ngô Tử Văn; đồng thời thể hiện niềm tin công lí, chính nghĩa nhất định sẽ chiến thắng gian tà.
Nhân vật chính của tác phẩm "Chuyện chức phán sự đền Tản Viên" xuất hiện ngay từ đầu truyện bằng mấy dòng giới thiệu trực tiếp ngắn gọn về tên họ, quê quán, tính tình, phẩm chất. Ngô Tử Văn được giới thiệu là người tính tình cương trực, thẳng thắn, khảng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà thì không thể chịu được. Lời giới thiệu mang giọng ngợi khen, có tác dụng định hướng cho người đọc về hành động kiên quyết của nhân vật này. Ở làng Tử Văn sống có một ngôi của tên tướng giặc chết trận làm yêu làm quái trong dân gian. Trước sự việc ngôi đền bị uế tạp và yêu quái có thể làm hại dân, "Tử Văn rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền". Trong khi mọi người đều lắc đầu, lè lưỡi, không dám làm gì quỷ thần ở ngôi đền quấy hại nhân dân thì Tử Văn cương quyết, công khai, đường hoàng, ung dung hành động. Chàng đã dám làm việc mà mọi người đều kính sợ, không ai dám làm, đó là đốt đền.
Theo quan niệm của dân gian, đốt đền là một chuyện động trời, là động đến thần thánh. Tử Văn cũng biết điều đó nhưng chàng không sợ. Hành động của Tử Văn xuất phát từ tính cách "vốn ghét sự gian tà" của chàng. Sự khẳng khái, bộc trực của Tử Văn đã dẫn đến một hành động dũng cảm vì dân trừ hại. Sự tức giận của Tử Văn không phải là sự tức giận cho riêng mình mà là sự tức giận cho mọi người dân đang bị yêu quái quấy nhiễu. Vì thế mà việc làm đốt đền của Tử Văn là đáng ca ngợi. Hành động đó xuất phát từ ý muốn diệt trừ yêu ma, trừ hại cho dân, từ lòng tự tin vào chính nghĩa của Ngô Tử Văn, chứng tỏ cốt cách khảng khái của kẻ sĩ. Và đó cũng là hành động châm ngòi nổ cho một cuộc chiến giữa chàng và hồn ma tên tướng giặc bại trận.
Sự cương trực, khảng khái của Ngô Tử Văn còn bộc lộ rõ qua thái độ của chàng với hồn ma tên tướng giặc. Nguyễn Dữ thật tài tình khi tạo ra hai hình tượng đối lập: một bên là sự ngay thẳng của Tử Văn còn kia là sự gian trá, xảo quyệt của viên Bách hộ họ Thôi, một tên tướng giặc bại trận phải bỏ thân nơi đất khách. Không nơi nương tựa, không người cúng tế, hồn ma lưu vong của tên tướng giặc đã cướp ngôi đền của Thổ thần lại còn tác oai tác quái, gây hoạ cho dân lành. Hắn còn xảo trá tới mức đút lót, dọa nạt những thần xung quanh. Khi Tử Văn đốt đền, hắn dùng lí lẽ đạo Nho để buộc tội, lấy oai linh quỷ thần để dọa nạt. Tử Văn không sợ thì hắn xuống tận Diêm Vương để cầu cứu. Tướng giặc khi sống là kẻ xâm lược nước ta, tàn hại dân ta, khi chết rồi vẫn quen thói ỷ mạnh hiếp yếu, bắt nạt mọi người. Hắn bị Tử Văn đốt đền là đáng đời nhưng lại hiện hình, xảo quyệt làm như mình là kẻ bị hại, dùng tà phép khiến cho chàng bị sốt nóng sốt rét, đầu lảo đảo. Hồn ma tướng giặc buông lời mắng mỏ, đe dọa, quyết kiện Tử Văn xuống tận Diêm Vương. Trước sự ngang ngược trắng trợn, quyền phép đáng sợ của hồn ma tướng giặc, Ngô Tử Văn vẫn điềm nhiên, không hề run sợ mà tự tin, không coi những lời đe dọa ra gì, thậm chí chẳng thèm tiếp lời hồn ma tướng giặc. Thái độ ấy thể hiện một khí phách cứng cỏi, một niềm tin mạnh mẽ vào chính nghĩa, sự đúng đắn trong hành động của Ngô Tử Văn.
Tuyên chiến với một kẻ thù đầy sức mạnh hiểm ác, lúc đầu Tử Văn "đơn thân độc mã", nhưng chàng tin vào việc làm và sức mạnh chính nghĩa của mình. Hành động "vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên" của Tử Văn trước lời đe dọa của tướng giặc không phải là hành động bất cẩn của kẻ liều mà là hành động tự tin của người nắm được chính nghĩa trong tay. Mặt khác, bản lĩnh của chàng còn thể hiện qua thái độ biết ơn lời chỉ dẫn của thổ thần nước Việt. Do Tử Văn dũng cảm, trừ hại cho dân nên thần linh mới phù trợ giúp đỡ chàng. Câu hỏi của Tử Văn với Thổ Công: "Hắn có thực là tay hung hãn có thể gieo vạ cho tôi không?" không phải là câu hỏi của kẻ hoang mang lo sợ mà là câu hỏi của người muốn "biết địch biết ta" để giành lấy thắng lợi. Trong cuộc chiến đấu, Tử Văn có được sự trợ giúp của Thổ Thần, nhưng với một người bị đánh đuổi khỏi nơi ở của mình, không dám đấu tranh, "phải đến nương tựa đền Tản Viên", "phải tạm ẩn nhẫn mà ngồi xó một nơi" thì Tử Văn có thể đặt hết niềm tin hay không? Cho nên, về cơ bản thì Tử Văn không hề có âm phù, dương trợ. Trong khi đó cuộc đấu tranh của chàng ngày càng gay go quyết liệt.
Tính cách kiên định chính nghĩa của Ngô Soạn còn thể hiện rõ trong quá trình chàng bị lôi xuống địa phủ. Tình thế của chàng ngày càng nguy hiểm.Hồn ma tên tướng giặc áp giải chàng xuống âm phủ,hắn quyết bẻ gãy ý chí của chàng trước mặt Diêm Vương để giành phần thắng về mình. Cảnh địa phủ rùng rợn với quỷ sứ hung ác, con sông đầy gió tanh sóng xám. Tử Văn bị bọn quỷ sai lôi đi rất nhanh, bị phán xét lạnh lùng là kẻ "tội sâu ác nặng, không được liệt vào hàng khoan giảm", bị kết thêm tội ngoan cố bướng bỉnh nhưng chàng chẳng hề run sợ, không hề nhụt chí, một mực kêu oan, đòi phải được phán xét công khai, minh bạch. Nhưng ở chốn thâm cung, chàng khẳng định điều này đâu phải là dễ. Khi đối diện trước Diêm vương uy nghiêm, Tử Văn đấu tranh vạch tội tên tướng giặc bằng những lí lẽ cứng cỏi, bằng chứng không thể chối cãi, giọng điệu rất đanh thép vững vàng. Chàng đã bảo vệ lẽ phải mà bất chấp tính mạng của mình, không chịu khuất phục trước uy quyền, kiên quyết đấu tranh cho công lí và lẽ phải đến cùng.Nhưng do chỉ nghe một bên nguyên, Diêm Vương - vị quan tòa xử kiện, người cầm cán cân công lý cũng đã có lúc tỏ ra hồ đồ. Chính khi đứng trước pháp luật tử Văn càng tỏ rõ chàng là người có khí phách. Chàng không chỉ "kêu to", khẳng định "Ngô Soạn này là kẻ ngay thẳng ở trần gian", chàng còn dũng cảm vạch mặt tên bạo tướng gian tàn với lời lẽ rất "cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào". Giữa chốn công đường nơi âm phủ, tính cách Tử Văn vẫn là bộc trực, khảng khái, vẫn một quyết tâm sắt đá. Chàng chiến đấu đến cùng vì lẽ phải. Cứ từng bước, Ngô Tử Văn đã đánh lui tất cả sự phản công, kháng cự của kẻ thù, cuối cùng là đánh gục hoàn toàn tên tướng giặc gian manh xảo trá. Kết quả, chàng đã chiến thắng hồn ma gian tà của tên tướng giặc, bảo toàn được sự sống của mình. Chiến thắng ấy của Ngô Tử Văn có nghĩa vô cùng to lớn, đã trừng trị đích đáng hồn ma tướng giặc xảo trá, làm sáng tỏ nỗi oan khuất, phục hồi chức vị cho thổ thần nước Việt, giải trừ tai họa cho nhân dân.
Sau khi được minh oan ở minh ti, Tử Văn trở về nhà chưa được một tháng thì Thổ công đến bảo Tử Văn nên nhậm chức phán sự ở đến Tản Viên. Thổ công nói: "người ta sống ở đời, xưa nay ai chẳng phải chết, miễn là chết đi còn được tiếng về sau" và khuyên Văn nên nhận. Thế là Văn vui vẻ nhận lời. Việc được nhận chức ở đền Tản Viên đã nói lên thắng lợi của chàng trong cuộc đấu tranh với tên hung thần xảo quyệt. Sự thắng lợi này đã khẳng định chàng là người tốt, chính nghĩa, dám đấu tranh để thực hiện công lí. Con người của chính nghĩa đã được đứng ra để thực hiện công lý là một thắng lợi có ý nghĩa sâu sắc, khẳng định niềm tin chính nghĩa nhất định thắng gian tà.
Qua cuộc đấu tranh không khoan nhượng, chống lại cái ác, Ngô Tử Văn đã nổi bật lên là người chính trực, khảng khái, dũng cảm bảo vệ công lí đến cùng, là một kẻ sĩ cứng cỏi của nước Việt. Từ đó, tác giả Nguyễn Dữ đã khẳng định niềm tin chính nghĩa nhất định thắng gian tà, thể hiện tinh thần tự tôn dân tộc, bộc lộ quyết tâm đấu tranh triệt để với cái xấu cái ác. Chuyện chức phán sự đền Tản Viên Nguyễn Dữ đã kết hợp thành công yếu tố ảo và thực. câu chuyện diễn ra đầy tính chất li kì bởi sự xuất hiện của thế giới âm cùng với những hồn ma, bóng quỷ với những việc khác thường: người chết đi sống lại từ dương gian xuống địa phủ, từ cõi âm lại về cõi dương. Nhưng chuyện lại có vẻ như rất thực bởi cách dẫn người khác, dẫn việc cụ thể đến cả họ tên, quê quán và thời gian, địa điểm diễn ra sự việc. Yếu tố kì ảo giúp câu chuyện thêm phần li kì, hấp dẫn. yếu tố thực làm tăng tính xác thực, làm câu chuyện có ý nghĩa xã hội sâu sắc.
Tóm lại, câu chuyện đề cao nhân vật Ngô Tử Văn – đại diện cho tầng lớp trí thức nước Việt: khảng khái, nhân cách cứng cỏi, cao đẹp, giàu tinh thần dân tộc, chuộng chính nghĩa, dũng cảm, cương trực, dám đấu tranh chống lai cái ác trừ hạ cho dân qua đó bộc lộ niềm tin vào công lí, vào việc chính thắng tà gian. Truyện thông qua cuộc đấu tranh của Ngô Tử Văn còn ngầm phản ánh thế giới thực của con người với đầy rẫy sự việc xấu xa như nạn ăn của đút, tham quan dung túng che dấu cho cái ác hoành hành, công lí bị che mắt. Truyện gây ấn tượng bằng một loạt những chi tiết kì ảo, cốt truyện giàu kịch tính, cách xây dựng nhân vật sắc nét, ngôn ngữ kể chuyện trau chuốt, súc tích.
Chuyện chức phán sự ở đền Tản Viên là một trong những chuyện hay, tiêu biểu của Truyền kỳ mạn lục. Câu chuyện đã phê phán hiện thực xã hội và đề cao phẩm chất kẻ sĩ, đồng thời phản ánh khá rõ tinh thần dân tộc của tác giả, mà nhân vật chính là Ngô Tử Văn một con người tính tình khẳng khái, trung trực.
Khác với một số truyện trong đó Nguyễn Dữ trình bày lai lịch và hành trình số phận của nhân vật từ đầu đến cuối, Chuyện chức phán sự ở đền Tản viên chỉ chọn 1 thời điểm có ý nghĩa nổi bật để bộc lộ đầy đủ tính cách nhân vật. Chuyện giống như một màn kịch ngắn, mở màn là sự xuất hiện của Ngô Tử Văn với hành động châm lửa đốt đền thiêng. Hành động đó chính là ngòi nổ cho một cuộc chiến đấu giữa chàng và hồn ma tên tướng giặc bại trận.
Cuộc chiến ngày đầu đã thể hiện được sự gay go khốc liệt và ngay từ lúc ấy tính cách Tử Văn được bộc lộ. Chàng "rất tức giận", "tắm gội sạch sẽ, khấn trời, rồi chăm lửa đốt đền". Hành động của Tử Văn là hành động có chủ đích, là hành động tuyên chiến với cái ác, với kẻ thù vì lợi ích trừ hại cho dân, xuất phát từ tính tình khảng khái, cương trực, can đảm của chàng. Tử Văn quyết sống mái với kẻ gian tà, cho dù đối thủ là kẻ mà ai cũng phải kinh sợ.
Tuyên chiến với một kẻ thù đầy sức mạnh hiểm ác, lúc đầu Tử Văn "đơn thương độc mã", nhưng Tử Văn tin vào việc làm và sức mạnh chính nghĩa của mình. Hành động ngồi "vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên" của Tử Văn trước lời đe dọa của tướng giặc không phải là hành động bất cẩn của kẻ liều mà là hành động tự tin của người nắm được chính nghĩa trong tay. Câu hỏi của Tử Văn với Thổ Công: "Hắn có thực là tay hung hãn có thể gieo vạ cho tôi không?" không phải là câu hỏi của kẻ hoang mang lo sợ mà là của hỏi của người muốn "biết địch biết ta" để giành lấy thắng lợi.
Các nhà văn, nhà thơ thời xưa khi sáng tác văn chương thường quan niệm “Văn dĩ tải đạo, thi dĩ ngôn chí”. Phải chăng cũng vì vậy mà hình tượng của người trí thức được yêu mến và nhắc đi nhắc lại trong nhiều tác phẩm lúc bấy giờ? Nguyễn Dữ cũng đã góp thêm nét vẽ chân dung người trí thức đương thời qua hình ảnh nhân vật Ngô Tử Văn trong “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” trích trong áng thiên cổ kì bút “Truyền kì mạn lục”. Qua câu chuyện mang đậm yếu tố kì ảo này, chân dung Ngô Tử Văn khảng khái, cương trực quyết tâm chống lại cái xấu, cái ác mang những phẩm chất của một kẻ sĩ hiện lên thật rõ nét.
Ngô Tử Văn xuất hiện bằng những lời giới thiệu rất ngắn gọn và cụ thể về tên họ, quê quán, tính tình và phẩm chất. Đây là một lối giới thiệu rất đặc trưng của văn xuôi trung đại. Tác giả đã để cho nhân vật hiện lên qua những nét rất cơ bản nhưng đặc biệt trực tiếp giới thiệu được tính cách, phẩm chất của nhân vật để từ đó dẫn dắt đến những sự việc hoặc những tình tiết xảy ra trong câu chuyện “Chàng khảng khái, nóng nảy, thấy gian tà thì không thể chịu được”. Đó không phải chỉ là những lời đánh giá chủ quan mà như một lời nhận xét rất khách quan “vùng Bắc người ta vẫn khen là một người cương trực. Tính cách ấy, Tử Văn vẫn giữ nguyên tới cuối tác phẩm và là tiền đề cho hành động quyết liệt của nhân vật sau này. Không vòng vo, nhân vật Tử Văn đã nhanh chóng đến với người đọc một cách vô cùng chân thực mang bóng hình của một bậc trí thức, nhà Nho cương trực.
Qua cuộc chiến đấu quyết liệt với tên Bách hộ họ Thôi, Ngô Tử Văn như “vàng đã qua thử lửa” sáng lên tinh thần dũng cảm, cương quyết trước gian tà, thực hiện đúng trách nhiệm của một người có học thức nhận biết được cái xấu, cái ác. Nghe tin ngôi đền trong làng bị yêu quái hị Thôi quấy nhiễu, với tính tình nóng nảy và bộc trực, không chịu đứng nhìn cái ác đang hoành hành, Tử Văn “rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt đền”. “Đốt đền” đó là một hành động mà không phải ai cũng dám làm, bởi đền miếu là những nơi của tín ngưỡng, linh thiêng “mọi người đều lắc đầu lè lưỡi, lo sợ thay cho Tử Văn”. Nếu chỉ thoáng qua thì chắc hẳn nhiều người sẽ nghĩ đây là một hành động bồng bột, thiếu suy nghĩ của một kẻ đang trong cơn nóng giận. Nhưng không, trước hành động đốt đền, Ngô Tử Văn đã tắm gội chay sạch, khấn trời đất công khai và đàng hoàng rồi mới châm lửa đốt. Người trí thức này hiểu được sự linh thiêng của thần thánh, trời đất, cũng nhận biết được hành động mình đang làm nên đã tiến hành đầy đủ những nghi lễ chứ không phải là hành động làm càn của một kẻ vô học. Đó không phải là một sự liều lĩnh nữa, mà ở đây đã chứng tỏ bản lĩnh dám đương đầu với những khó khăn, thử thách để giành lại ngôi đền, giành lại cuộc sống bình yên cho dân làng của Ngô Tử Văn. Chàng đốt đền bởi chàng bất bình, tức giận vì hồn ma viên bách Hộ đã chiếm giữ ngôi đền để tác oai tác quái trong nhân gian, tất cả là vì lợi ích chung của nhân dân chứ không bởi bất kì một lí do cá nhân nào của Tử Văn. Không phân biệt con người hay ma quỷ, lẽ công bằng đều được chàng thực thi. Chàng như ánh sáng của chính nghĩa không chỉ dũng cảm đẩy lùi gian tà mà còn đánh vào sự mê tín, mê hoặc làm cho con người ta trở nên yếu đuối, nhu nhược. Phải chăng ý thức trách nhiệm cùng lương tâm của một kẻ sĩ đã không cho phép Tử Văn chỉ đứng nhìn ngay cả khi biết những hành động đó có thể làm cho chàng gặp nguy hiểm? Sự khẳng khái của chàng một lần nữa thể hiện qua thái độ coi thường tên tướng giặc với những lời lẽ hăm dọa của hắn. “Tử Văn mặc kệ, vẫn cứ ngồi ngất ngưởng tự nhiên”. Chàng ung dung khi đối mặt với những nguy hiểm bởi chàng tự tin vào chính nghĩa mà mình đang nắm giữ, tin hành động của mình là hành động theo lẽ phải. Sự tự tin của người trí thức một lần nữa chứng tỏ bản lĩnh phi phàm, cái cần thiết nhất để Tử Văn có thể bảo vệ chính nghĩa. Chính bởi theo chính nghĩa nên chàng đã được thần linh dang tay phù trợ giúp. Thổ Công đã giúp chàng hiểu rõ được bộ mặt xảo trá của kẻ thù, hiểu được trước mắt có biết bao khó khăn đang chờ chàng và mách kế để tiếp thêm động lực cho Tử Văn trong cuộc chiến tranh đầy cam go ấy.
Ngô Tử Văn đã bắt đầu bước đến những hồi căng thẳng nhất của trận chiến sinh tử ấy. Cuộc đấu tranh không hề đơn giản, nó khốc liệt và dai dẳng, nó không chỉ ở cõi trần, cõi người mà còn cả âm ti, địa phủ. Chàng bị quỷ bắt xuống địa ngục và sắp phải đối mặt với những hình phạt ghê rợn thế nhưng tinh thần khẳng khái ấy vẫn không hề bị lu mờ mà còn sáng lên hơn bao giờ hết. Không chùn bước, chàng kêu to khẳng định: “Ngô Soạn là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng”. Vững lòng tin về nhân phẩm của mình, chàng đã dám nói lên, dám kêu oan và sau nữa là dám vạch trần bộ mặt của kẻ gian tà. Trước lời kết tội của Diêm Vương, Tử Văn đã cầu xin được phán xét minh bạch công khai không một chút nhún nhường. Dù bị tên Bách hộ một mực vu oan giáng họa nhưng chàng không hề nao núng, sợ hãi làm cho lời lẽ và thái độ của tên tướng giặc kia trở nên xảo trá và khiến hắn tự lột chiếc mặt nạ xấu xa của chính mình. Chiếc mặt nạ của hắn rơi xuống cũng là lúc lá cờ chiến thắng của chính nghĩa giương lên mà chính Tử Văn là người cầm lá cờ ấy một cách kiêu hãnh. Đứng trước công đường, đối mặt với những khó khăn, khí phách của của đấng quân tử càng được thể hiện sáng rõ.
“Phú quý bất năng dâm
Bần tiện bất năng di
Uy vũ bất năng khuất”
Những yếu tố kì ảo xuất hiện trong tác phẩm không chỉ tăng thêm sự hấp dẫn của tác phẩm mà còn vừa làm bật lên sự chính trực, bản lĩnh cứng cỏi nhân vật Ngô Tử Văn vừa tô đậm thêm chiến thắng của con người trước cái xấu và cái ác. Nhìn sâu hơn vào câu chuyện, dường như Nguyễn Dữ đang muốn gửi gắm ước nguyện về một anh hùng của chính nghĩa sẽ đứng lên bảo vệ cho đất nước, nhân dân như cách mà Tử Văn đã bảo vệ dân làng trước sự xâm chiếm của tên tướng giặc phương Bắc. Phải yêu quý, và gắn bó với quê hương biết chừng nào, phải xót xa và đau đớn trước nỗi đau dân nước biết chừng nào, những hành động của Tử Văn mới quyết liệt và dữ dội đến thế! Đó là sự chiến đấu đến cùng, là sự tự tôn dân tộc, là sự quyết tâm sắt đá khó lòng lay chuyển. Chính bởi vậy, chiến thắng của Tử Văn lại càng có ý nghĩa hơn, nó sẽ khơi dậy tinh thần yêu nước, yêu công bình và sẵn sàng xả thân vì chính nghĩa của biết bao những trí thức lúc bấy giờ.
Cuộc chiến đấu không khoan nhượng của Ngô Tử Văn là một tấm gương phản chiếu nhân cách cao đẹp, bản lĩnh cứng cỏi, thái độ kiên quyết chống lại những thế lực đen tối của một kẻ sĩ. Lời bình kết thúc câu chuyện “Vậy kẻ sĩ, không nên kiêng sợ sự cứng cỏi” cùng với hình tượng Ngô Tử Văn như một lời kêu gọi, một lời động viên, cổ vũ thôi thúc người trí thức hành động quyết liệt để công bằng, chính nghĩa sẽ tồn tại vĩnh hằng, vĩnh cửu ở mọi thời đại.
Chuyện chức phán sự đền Tản Viên là một trong những truyện hay, tiêu biểu nhất trong Truyền kì mạn lục của Nguyễn Dữ. Nổi bật nhất trong tác phẩm là kẻ sĩ cương trực thẳng thắn Ngô Tử Văn, nhân vật đã để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng bạn đọc, đồng thời tác giả cũng gửi gắm những tư tưởng, quan điểm về xã hội con người qua nhân vật này.
Nhân vật Ngô Tử Văn là hình tượng kẻ sĩ tiêu biểu của văn học trung đại, cương trực, khẳng khái. Khác với những câu chuyện trong Truyền kì mạn lục giới thiệu về nguồn gốc xuân thân nhân vật, hành trình số phận nhân vật từ đầu đến cuối (Vũ Nương) thì trong tác phẩm này chỉ chọn một thời điểm, một lát cắt có ý nghĩa nổi bật nhất để bộc lộ đầy đủ tính cách nhân vật. Truyện có kết cấu như một màn kịch ngắn, qua màn kịch này toàn bộ tính cách, phẩm chất của nhân vật được phô bày.
Mở đầu tác phẩm, tác giả giới thiệu Tử Văn vốn là người “khẳng khái, nóng nảy, thấy sự gian tà thì không thể chịu được…” và toàn bộ câu chuyện phía sau là để chứng minh cho nhận định ban đầu ấy. Tính cách cương trực, thẳng thắn, ghét gian tà được bộc lộ trực tiếp qua ngôn ngữ, hành động nhân vật.
Trước hết là hành động Tử Văn đốt đền của tên tướng giặc họ Thôi. Vào cuối đời Hồ có tên tướng giặc Bách hộ họ Thôi, tên này tử trận gần miếu thổ thần nên đã cướp đền của Thổ công để trú ngụ. Khi ở đền hắn chẳng những không phù hộ cho nhân dân mà còn tác oai tác quái trong nhân gian. Thấy sự gian tà Tử Văn vô cùng tức giận: “Tử Văn rất tức giận, một hôm tắm gội sạch sẽ, rồi châm lửa đốt đền”. Hành động đó cho thấy sự dũng cảm của Tử Văn, trong khi tất cả mọi người đều lắc đầu lè lưỡi, sợ hãi thì Tử Văn đã có hành động vô cùng quyết liệt, trừ hại cho nhân dân. Sau khi đốt đền, chàng “vung tay không cần gì cả”, Tử Văn đã quyết đấu, quyết sống mái một phen với kẻ gian tà. Hơn nữa hành động của chàng không phải là hành động bột phát mà đã có sự suy nghĩ và chuẩn bị từ trước: tắm gội, khấn trời rồi mới thực hiện hành động đốt đền của mình.
Tuyên chiến với kẻ thù có sức mạnh lại vô cùng hiểm ác, nhưng Tử Văn không hề sợ hãi. Trước những lời buộc tội của hồn ma bằng đạo lý nho gia, hay hăm dọa: “biết điều thì dựng trả ngôi đền như cũ. Nếu không thì, vô cớ hủy đền Lư Sơn, Cố Thiệu sẽ khó lòng tránh khỏi tai vạ”, Tử Văn vẫn tin vào sức mạnh chính nghĩa, công lý “ngồi ngất ngưởng tự nhiên”. Ngô Tử Văn vô cùng dũng cảm, tự tin. Thái độ ung dung, thản nhiên, coi thường lời buộc tội và đe dọa, đó không phải hành động của kẻ bất cần, không sợ sống chết mà là hành động tự tin của người nắm được chính nghĩa. Câu hỏi trước vị thổ thần “Liệu hắn có thực là tay hung hãn, có thể gieo vạ cho tôi không?” cho thấy Tử Văn muốn biết rõ thế ta địch để có những đối phó hợp lí.
Trước những lời dọa dẫm Tử Văn vẫn nhất quyết không nghe lời hắn xây lại đền, đêm hôm ấy Tử Văn bệnh càng thêm nặng và có hai tên quỷ sứ đến bắt đi xuống âm ty. Đến đây cuộc chiến đấu càng trở nên gay go, quyết liệt hơn. Diêm Vương chỉ nghe từ một phía. Trước tình thế bị áp đảo, Tử Văn càng tỏ ra bình tĩnh và bản lĩnh hơn, chàng tâu trình đầu đuôi sự việc, lời lẽ vô cùng cứng cỏi, không hề có chút nhún nhường. Sở dĩ Tử Văn có được sự bản lĩnh ấy cũng là bởi một phần nhận được sự trợ giúp từ vị thổ thần đất Việt: “Rễ ác mọc lan, khó lòng lay động. Tôi đã định thưa kiện, nhưng mà có nhiều nỗi trăn trở: Những đền miếu gần quanh, vì tham của đút, đều bênh vực cho nó cả”. Dù chỉ là yếu tố phù trợ, nhưng nhờ có nó mà Tử Văn có thêm tự tin. Nhưng cũng cần khẳng định rằng sự bản lĩnh của Ngô Tử Văn vẫn chủ yếu là ở bản tính vốn dũng cảm của chàng và xuất phát từ khát vọng cao cả muốn được thực thi công lý, đem lại bình yên cho nhân dân.
Phần thắng đã thuộc về Tử Văn, thuộc về người cương trực, nghĩa khí, kẻ có tội – tên Bách hộ họ Thôi đã bị trừng trị thích đáng. Ngô Tử Văn được đền bù xứng đáng, Diêm Vương sai lính đưa về cõi dưỡng thể, xét Tử Văn đã có công trừ hại giúp dân nên được chia một nửa xôi lợn do dân cúng tế với vị Thổ thần. Hơn nữa Tử Văn còn được Thổ thần tiến cử giữ chứng phán sự đền Tản Viên. Qua kết thúc có hậu này, tác giả Nguyễn Dữ muốn đề cao triết lí ở hiền gặp lành của nhân dân ta.
Xây dựng nhân vật Ngô Tử Văn tác giả chủ yếu phác họa tính cách nhân vật qua hệ thống ngôn ngữ và hành động, không chú trọng miêu tả tâm lí nhân vật. Đặt nhân vật vào lát cắt, tình huống có vấn đề để từ đó làm nổi bật những phẩm chất tốt đẹp của nhân vật. Ngoài ra, cũng cần kể đến những yếu tố li kì giúp hoàn thiện vẻ đẹp phẩm chất nhân vật và giúp truyện phát triển hợp lý.
Qua nhân vật Ngô Tử Văn nói riêng và tác phẩm Chuyện chức phán sự đền Tản Viên nói chung, Nguyễn Dữ đã đề cao vẻ đẹp kẻ sĩ cương trực, sẵn sàng đứng lên tiêu diệt cái xấu, cái ác. Đồng thời cũng thể hiện triết lí ở hiền gặp lành của dân tộc ta. Tác phẩm còn thể hiện tài năng nghệ thuật xây dựng truyện đặc sắc của Nguyễn Dữ.
Trong làng có một ngôi đền vốn thờ thần Thổ Công một Ngự sử đại phu đời Lý Nam Đế nhưng đã bị hồn ma viên Bách hộ họ Thôi, một tên tướng giặc Ngô tử trận, làm mưa làm gió đến nỗi Thổ Công phải lánh đến ở nhờ đền Tản Viên. “Thấy sự tà gian thì không thể chịu được”, Tử Văn bền châm lửa đốt đền. Chàng bị hồn ma Bách hộ họ Thôi dọa bắt đem xuống Minh ti hỏi tội nhưng hồn Thổ Công đã giúp sức, bày cách cho Tử Văn. Chàng bị quỷ sứ bắt đi. Trước mặt Diêm Vương, Tử Văn đã vạch trần tội danh của kẻ tà ma bịp bợm. Hồn ma Bách hộ bị bỏ ngục Cửu U, Tử Văn được sống trở về. Cảm người có công với mình lại cương trực, ngay thẳng, thần Thổ Công đã tiến cử Tử Văn giữ chức Phán sự đền Tản Viên. Tử Văn vui vẻ nhận lời rồi “không bệnh mà mất”. Từ khi giữ chức Phán sự đền Tản Viên, hồn Tử Văn đi mây về gió, làm phận sự giúp đời.
Tư tưởng chủ đề của truyện được bộc lộ thông qua nhân vật Tử Văn. Nhân vật này được giới thiệu theo phương pháp truyền thống trong văn học trung đại (bao gồm tên tuổi, quê quán, tính tình...). Tính cách và phẩm chất của Tử Văn được bộc lộ rõ nét và đầy đủ qua hành động đốt đền. Trước mặt Diêm Vương, Tử Văn đã vạch trần tội danh của kẻ tà ma bịp bợm. Hồn ma Bách hộ bị bỏ ngục Cửu U, Tử Văn được sống trở về. Cảm người có công với mình lại cương trực, ngay thẳng, thần Thổ Công đã tiến cử Tử Văn giữ chức Phán sự đền Tản Viên.
Tử Văn vui vẻ nhận lời rồi “không bệnh mà mất”. Từ khi giữ chức Phán sự đền Tản Viên, hồn Tử Văn đi mây về gió, làm phận sự giúp đời. Thời trung đại, đây là loại truyện rất được ưa chuộng. Hành động này của Tử Văn xuất phát từ một ý thức rõ ràng về chính - tà nên hợp lòng dân và được thần linh phù hộ. Việc tà ma Bách hộ họ Thôi làm mưa làm gió, thậm chí định lượng lạc cả Diêm Vương cho thấy ở thời đại Nguyễn Dữ, cái ác, cái xấu hoành hành khắp nơi và có nguy cơ làm đảo lộn cả giường cột xã hội. Tuy nhiên, bằng niềm tin vào chính nghĩa, tin vào những con người cương trực như Tử Văn. Nguyễn Dữ đã để cho câu chuyện kết thúc một cách có hậu. Tử Văn chết nhưng là để phong thần thăng chức. Người tốt được tôn vinh, kẻ xấu bị trừng trị.
Nguyễn Dữ đã gửi gắm tư tưởng của mình qua lời bình ở cuối truyện, kẻ sĩ chỉ lo không cứng cỏi được, còn gãy hay không là việc của trời. Sao lại đoán trước là sẽ gãy mà chịu đổi cứng ra mềm. Và kẻ sĩ không nên kiêng kị sự cứng cỏi. Lời bình nói về “kẻ sĩ” mà hiểu rộng ra chính là nói về con người. Tử Văn bền châm lửa đốt đền. Chàng bị hồn ma Bách hộ họ Thôi dọa bắt đem xuống Minh ti hỏi tội nhưng hồn Thổ Công đã giúp sức, bày cách cho Tử Văn. Chàng bị quỷ sứ bắt đi. Trước mặt Diêm Vương, Tử Văn đã vạch trần tội danh của kẻ tà ma bịp bợm. Hồn ma Bách hộ bị bỏ ngục Cửu U, Tử Văn được sống trở về. Cảm người có công với mình lại cương trực, ngay thẳng, thần Thổ Công đã tiến cử Tử Văn giữ chức Phán sự đền Tản Viên. Tử Văn vui vẻ nhận lời rồi “không bệnh mà mất”.
Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên của Nguyễn Dữ là loại truyện truyền kì được viết bằng văn xuôi chữ Hán. Chàng bị hồn ma Bách hộ họ Thôi dọa bắt đem xuống Minh ti hỏi tội nhưng hồn Thổ Công đã giúp sức, bày cách cho Tử Văn. Chàng bị quỷ sứ bắt đi. Trước mặt Diêm Vương, Tử Văn đã vạch trần tội danh của kẻ tà ma bịp bợm. Hồn ma Bách hộ bị bỏ ngục Cửu U, Tử Văn được sống trở về. Cảm người có công với mình lại cương trực, ngay thẳng, thần Thổ Công đã tiến cử Tử Văn giữ chức Phán sự đền Tản Viên. Tử Văn vui vẻ nhận lời rồi “không bệnh mà mất”. Từ khi giữ chức Phán sự đền Tản Viên, hồn Tử Văn đi mây về gió, làm phận sự giúp đời. Thời trung đại, đây là loại truyện rất được ưa chuộng. Sức hấp dẫn của loại truyện này trước hết là ở tính chất “kì ảo” (yếu tố kì ảo) sẽ nhận ra giá trị hiện thực mà tác giả muốn phản ánh.
Khát vọng, nhu cầu của con người và thực tế cuộc sống mà con người phải đối mặt: người đàn bà trong câu chuyện chỉ mong có một cuộc sống( bình yên, êm ấm, mong những đứa con của chị được ăn no, muốn được thấy cảnh vợ chồng con cái quây quần bên nhau để có những giờ phút vui vẻ. Thế nhưng, chị lại phải đối mặt với một bi kịch gia đình: luôn bị người chồng đánh đập, hành hạ một cách tàn nhẫn. Và dù rất thương con, muốn bảo vệ các con, tránh cho chúng khỏi bị tổn thương thì chị vẫn khiến những đứa con đầu lòng, bị tổn thương vì phải chứng kiến cảnh bố đánh mẹ. Tình cảm đạo đức và hành vi trái đạo đức: thằng Phác vì thương mẹ, muôn bênh vực mẹ nhưng do còn non nớt trong nhận thức và bồng bột trong cách ứng xử nên đã có một hành động dại dột là xông vào đánh bố, thậm chí cầm dao định đâm bố. Nếu hành động này không được ngăn cản sẽ khiếm bi kịch chồng chất nên bi kịch vốn đã rất nặng nề căng thẳng trong cuộc sống của gia đình ấy. Với những hành động này, Phác vốn là đứa con thương mẹ, là chỗ dựa, niềm an ủi cho người mẹ lại trở thành một mũi dao đâm thẳng vào lòng mẹ nó để làm nhỏ xuống những giọt nước mắt. Đòn roi của người chồng khiến chị đau đớn về thân xác, những hành động của đứa con lại khiến chị đau đớn về tinh thần vì nó phá vỡ cái điều mà chị cố gắng gìn giữ trong gia đình: Đó là sự bình yên trong tâm hồn những đứa trẻ.
Bên cạnh tính chất kì ảo, truyện còn được kể một cách hấp dẫn nhờ sự thể hiện tổng hòa các phương diện nghệ thuật từ tính cách, cốt truyện đến bố cục, tình tiết. Cốt truyện được kết cấu như một xung đột giàu kịch tính. Màn kịch được kể có lớp lang để tính cách nhân vật càng ngày càng bộc lộ rõ rệt. Tử Văn bền châm lửa đốt đền. Chàng bị hồn ma Bách hộ họ Thôi dọa bắt đem xuống Minh ti hỏi tội nhưng hồn Thổ Công đã giúp sức, bày cách cho Tử Văn. Chàng bị quỷ sứ bắt đi. Trước mặt Diêm Vương, Tử Văn đã vạch trần tội danh của kẻ tà ma bịp bợm. Hồn ma Bách hộ bị bỏ ngục Cửu U, Tử Văn được sống trở về. Cảm người có công với mình lại cương trực, ngay thẳng, thần Thổ Công đã tiến cử Tử Văn giữ chức Phán sự đền Tản Viên. Tử Văn vui vẻ nhận lời rồi “không bệnh mà mất”. Từ khi giữ chức Phán sự đền Tản Viên, hồn Tử Văn đi mây về gió, làm phận sự giúp đời.
Tư tưởng chủ đề của truyện được bộc lộ thông qua nhân vật Tử Văn. Nhân vật này được giới thiệu theo phương pháp truyền thống trong văn học trung đại (bao gồm tên tuổi, quê quán, tính tình...). Việc tà ma Bách hộ họ Thôi làm mưa làm gió, thậm chí định lượng lạc cả Diêm Vương cho thấy ở thời đại Nguyễn Dữ, cái ác, cái xấu hoành hành khắp nơi và có nguy cơ làm đảo lộn cả giường cột xã hội. Tuy nhiên, bằng niềm tin vào chính nghĩa, tin vào những con người cương trực như Tử Văn. Nguyễn Dữ đã để cho câu chuyện kết thúc một cách có hậu. Tử Văn chết nhưng là để phong thần thăng chức. Người tốt được tôn vinh, kẻ xấu bị trừng trị. Tính cách và phẩm chất của Tử Văn được bộc lộ rõ nét và đầy đủ qua hành động đốt đền. Hành động này của Tử Văn xuất phát từ một ý thức rõ ràng về chính - tà nên hợp lòng dân và được thần linh phù hộ. Việc tà ma Bách hộ họ Thôi làm mưa làm gió, thậm chí định lung lạc cả Diêm Vương cho thấy ở thời đại Nguyễn Dữ, cái ác, cái xấu hoành hành khắp nơi và có nguy cơ làm đảo lộn cả giường cột xã hội. Các tình tiết trong truyện được biểu hiện một cách công phu, giàu tính biểu tượng, đồng thời nhiều chi tiết quan trọng được đan cài tự nhiên, hàm súc.
Tóm lại, Chuyện chức Phán sự đền Tản Viên của Nguyễn Dữ là một truyện hấp dẫn và giàu ý nghĩa. Nguyễn Dữ xứng đáng là người học trò xuất sắc của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm và tác phẩm của ông (Truyền kì mạn lục) xứng đáng là “Thiên cổ kì bút”.
Nguyễn Dữ là nhà văn tiêu biểu trong nền văn học trung đại Việt Nam. Tác phẩm của ông phản ánh một thái độ nhân sinh, một ý tưởng đạo đức. Đó là những mong muốn của ông về một xã hội mọi người được sống yên bình trong nền đức trị, trong sự công bằng, trong tình cảm yêu thương nhân ái giữa con người với con người... Quan điểm đó đã được thể hiện trong nhân vật Ngô Tử Văn - một nhân vật dũng cảm kiên cường trong tác phẩm “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên.”
Mở đầu tác phẩm, Ngô Tử Văn đã hiện lên với những dòng giới thiệu ngắn gọn: Tên là Soạn quê ở huyện Yên Dũng đất Lạng Giang. Chàng vốn khảng khái, nóng nảy, thấy sự tà gian thì không thể chịu được, vùng Bắc người ta thường khen là một người cương trực. Lời giới thiệu ấy đã được minh chứng thông qua hành động đốt đền. Trong làng có một ngôi đền linh ứng lắm. Cuối đời nhà Hồ, quân Ngô sang lấn cướp, vùng ấy thành một nơi chiến trường. Bộ tướng của Mộc Thanh có viên Bách hộ họ Thôi, tử trận ở gần đền, từ đấy làm yêu làm quái trong dân gian. Trong khi mọi người đều sợ hãi, không dám làm gì quỷ thần ở ngôi đền gần làng thì Tử Văn cương quyết, ung dung, tắm rửa sạch sẽ, khấn trời rồi châm lửa đốt hủy ngôi đền. Hành động đó xuất phát từ mong muốn diệt trừ yêu ma, trừ hại cho dân, cũng từ đó giúp ta thấy được cốt cách của một người dũng cảm, tin vào chính nghĩa, bênh vực người lương thiện của chàng.
Ngoài ra, sự cứng cỏi của Ngô Tử Văn còn được thể hiện thông qua thái độ của chàng dành cho tên tướng giặc. Tên tướng giặc là một kẻ xảo quyệt, hắn dùng tà phép khiến cho chàng bị sốt nóng sốt rét, đầu lảo đảo. Hồn ma tướng giặc buông lời mắng mỏ, đe dọa, quyết kiện Tử Văn xuống tận Diêm Vương. Trước sự ngang ngược trắng trợn, quyền phép đáng sợ của hồn ma tướng giặc, Ngô Tử Văn vẫn điềm nhiên, không hề run sợ mà tự tin, không coi những lời đe dọa ra gì, thậm chí chẳng thèm tiếp lời hồn ma tướng giặc.
Là một người cương trực nên Tử Văn không hề sợ điều gì, ngay cả khi bị lôi xuống địa phủ. Hồn ma kiện Tử Văn ở Minh ti làm Diêm Vương quát mắng Tử Văn, bênh vực hồn ma nhưng Tử Văn không hề run sợ cứng cỏi minh oan cho mình. Chàng không chỉ "kêu to", khẳng định "Ngô Soạn này là kẻ ngay thẳng ở trần gian", chàng còn dũng cảm vạch mặt tên bạo tướng gian tàn với lời lẽ rất "cứng cỏi, không chịu nhún nhường chút nào". Khi đối diện trước Diêm Vương uy nghiêm, Tử Văn đấu tranh vạch tội tên tướng giặc bằng những lí lẽ, bằng chứng không thể chối cãi, giọng điệu đanh thép vững vàng. Chàng không chịu khuất phục trước uy quyền, kiên quyết đấu tranh cho công lí và lẽ phải đến cùng. Và công lí đã chiến thắng cái ác, hồn ma bị trừng phạt nặng nề, còn Tử Văn thì được ban thưởng.
Chiến thắng của Tử Văn chính là lời khẳng định cho sức mạnh của cái thiện, sự khẳng khái, tình yêu chính nghĩa và công bằng. Ngô Tử Văn đại diện cho tinh thần chính trực, sẵn sàng đấu tranh để bảo vệ cho nhân dân, cho sự lương thiện. Truyền kỳ mạn lục là tập truyện có nhiều thành tựu nghệ thuật, đặc biệt là nghệ thuật dựng truyện, dựng nhân vật. Nó vượt xa những truyện ký lịch sử vốn ít chú trọng đến tính cách và cuộc sống riêng của nhân vật, và cũng vượt xa truyện cổ dân gian thường ít đi sâu vào nội tâm nhân vật.
Tác phẩm kết hợp một cách nhuần nhuyễn, tài tình những phương thức tự sự, trữ tình và cả kịch, giữa ngôn ngữ nhân vật và ngôn ngữ tác giả, giữa văn xuôi, văn biền ngẫu và thơ ca. Lời văn cô đọng, súc tích, chặt chẽ, hài hòa và sinh động. Truyền kỳ mạn lục là mẫu mực của thể truyền kỳ, là "thiên cổ kỳ bút", là "áng văn hay của bậc đại gia", tiêu biểu cho những thành tựu của văn học hình tượng viết bằng chữ Hán dưới ảnh hưởng của sáng tác dân gian. Điều đó đã được thể hiện rõ rệt thông qua “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên”.
Câu chuyện kết thúc với thắng lợi dành cho Ngô Tử Văn, hay nói cách khác, đó là chiến thắng của chính nghĩa. Thông qua tác phẩm này, tác giả đã gửi gắm cho chúng ta những bài học nhân sinh vô cùng sâu sắc, đó cũng là bài học mà không chỉ con người thời trung đại, mà ngay cả chúng ta, những người thời hiện đại cần phải học hỏi để giữ cho bản thân niềm tin vào chính nghĩa, vào thiên lương ở đời.
Nguyễn Dữ là người đã đưa khái niệm "truyền kỳ" tiến bước vào nền văn học Việt Nam, khởi đầu cho một thể loại mới trong nền văn học trung đại của dân tộc ta. Tác phẩm nổi tiếng nhất và cũng là duy nhất của ông là Truyền kỳ mạn lục, gồm 20 truyện khác nhau và những bình luận, ý kiến của tác giả cuối mỗi truyện. "Truyền kì mạn lục" được xem là một áng "thiên cổ kỳ bút", thông qua đó ta có thể hiểu một phần nào về nhân sinh quan cũng như thái độ sống của Nguyễn Dữ. Một trong những truyện được biết đến nhiều nhất là Chuyện chức phán sự đền Tản Viên lấy nhân vật Ngô Tử Văn làm trung tâm, với những đức tính tốt đẹp, dũng cảm, chính trực và thông minh không sợ cường quyền sợ cái ác.
Ở đầu câu chuyện, nhân vật Ngô Tử Văn xuất hiện thông qua lời kể và lời nhận xét của những người cùng thời, thấy được rằng chàng tuy là người nóng nảy, nhưng tính tình khảng khái, nên được nhiều người yêu quý kính trọng dành khen hai từ "cương trực", danh tiếng tốt.
Lần tiếp theo hình ảnh Ngô Tử Văn và tính tình của chàng lại được bộc lộ trực tiếp qua những hành động của chàng, vốn căm ghét cái ác quấy nhiễu dân thường Ngô Tử Văn đã lên kế hoạch đốt ngôi đền nơi có tên Bách hộ họ Thôi chết trận, chiếm giữ để tác oai tác quái. Tử Văn là người đã quyết thì làm cho được, chứ chẳng e dè những lời căn ngăn, cũng để tâm đến thái độ "lắc đầu lè lưỡi, lo sợ" của những người vì lo lắng cho anh mà ra sức khuyên ngăn. Tuy vốn tính nóng nảy, nhưng hành động đốt đền của Tử Văn không phải là hành động bộc phát, làm liều, mà đó là sự chàng đã quyết phải làm, điều ấy thể hiện qua cách Tử Văn "tắm gội sạch sẽ, khấn trời, rồi đốt đền". Điều ấy thể hiện chàng tin vào cái thiện, thay trời hành đạo, tin chắc ông trời có mắt sẽ ủng hộ và bảo vệ chàng khỏi cái ác hoành hành.
Sau sự việc đốt đền, Tử Văn đã lập tức gặp tai họa "thấy trong mình khó chịu, đầu lảo đảo, bụng run run rồi cả người nổi lên một cơn sốt nóng sốt rét", tên tướng giặc bị mất nơi cư trú đã giả vờ làm cư sĩ đến báo mộng, uy hiếp bắt chàng phải dựng lại đền nếu không sẽ phải gặp tai vạ, và tình trạng hiện tại của Tử Văn chính là lời cảnh cáo. Tuy nhiên vốn gan dạ, dũng cảm, lại thấy việc mình làm là chính nghĩa, không phải sợ, chàng vẫn giữ một phong thái ung dung, bình tĩnh, không hề sợ những lời đe dọa của tên tướng giặc "mặc kệ, vẫn ngồi ngất ngưởng tự nhiên". Đó là phong thái của bậc anh hùng, hồn ma kia tuy đến đe dọa nhưng lại cũng phải tức giận mà bỏ đi, bởi vốn dĩ Tử Văn kinh thường, có thèm sợ hắn đâu.
Nóng tính, hành động nhanh gọn nhưng Tử Văn cũng thực là người biết nghĩ trước nghĩ sau, khi gặp được thổ thần, chàng đã hỏi han về tên tướng giặc hòng có sự chuẩn bị nếu có gặp bất trắc: "Liệu hắn có thực là tay hung hãn có thể gieo vạ cho tôi không?". Điều đó không có nghĩa là Tử Văn đã bắt đầu lo lắng mà chỉ là sự trù bị "biết địch biết ta, trăm trận trăm thắng" như lời cổ nhân vẫn dạy bảo, ắt chẳng bao giờ sai lệch.
Quả thật tên tướng giặc đã ám hại, khiến Tử Văn phải xuống chốn âm tào địa ngục để trình diện với Diêm Vương, thế nhưng đã dám đốt đền của ma quỷ thì sao Tử Văn còn sợ hãi gì nữa. Gặp cảnh hãi hùng, tanh tưởi chốn âm ti "...gió tanh sóng xám, hơi lạnh thấu xương. Hai bên cầu có đến mấy vạn quỷ Dạ Xoa đều mắt xanh tóc đỏ, hình dáng nanh ác", chàng chẳng những không sợ sệt khúm núm núm mà còn hô to để minh oan cho bản thân: "Ngô Soạn này là một kẻ sĩ ngay thẳng ở trần gian, có tội lỗi gì xin bảo cho, không nên bắt phải chết một cách oan uổng". Trình diện với Diêm Vương, dẫu bị quát mắng, định tội trách phạt, lời như sấm bên tai, nhưng Tử Văn vẫn kiên quyết tâu trình một cách thật rõ ràng, bởi trong tâm chàng đã có một niềm tin về công lý lẽ phải, lại cũng nắm bắt được cớ sự mà vị Thổ Thần giãi bày cho. Chí khí của bậc anh hùng, lòng can đảm, tinh thần chính nghĩa của Tử Văn thật khiến cho người đời nể phục, chẳng trách được tiếng thơm "cương trực".
Trước sự khẳng khái, kiên định của Ngô Tử Văn, Diêm Vương cũng bị lay động, có ý nghi ngờ tên tướng giặc, bèn cho tra xét, chứng thực được những điều Tử Văn nói đều là sự thật, không gian dối nửa lời. Diêm Vương tức giận trách cứ đám quần thần, lại cho người đày tên tướng giặc kia xuống tận ngục Cửu U chịu tội. Chiến thắng của Ngô Tử Văn chính là hiện thân của niềm tin vào công lý, chính nghĩa của nhân dân ta, cũng như của tác giả Nguyễn Dữ, với quan niệm cái thiện luôn luôn chiến thắng cái gian tà ác độc. Tên tướng giặc họ Thôi vốn là quân xâm lược, sống đã gây họa cho nhân dân ta, khi chết đi cũng lại giở thói nhũng nhiễu, kẻ như thế đày xuống ngục Cửu U là sự trừng phạt vô cùng thích đáng. Còn Ngô Tử Văn, dù sống hay chết chàng cũng là người chính trực, luôn bảo vệ lẽ phải bằng mọi giá, không sợ hãi cường quyền, thế nên xứng đáng được hưởng nửa phần xôi thịt với Thổ Thần, sau lại được chức phán sự đền Tản Viên, tạo phúc cho muôn dân. Đó là lẽ công bằng ở đời, cũng là quan niệm của Nguyễn Dữ.
Nhân vật Ngô Tử Văn là một nhân vật tiêu biểu của trường phái hướng thiện., luôn lấy công bằng, lẽ phải làm nguyên lý sống, không chịu được cái ác hoành hành, ra tay trừ hại cho muôn dân, là mẫu hình lý tưởng trong thể loại truyền kỳ cũng như nhiều thể loại văn học dân gian khác. Thể hiện lòng yêu cái thiện, mong ước về một cuộc sống công bằng, hạnh phúc của nhân dân ta từ xa xưa cho tới tận ngày nay.
Đến với "Truyền kì mạn lục" là đến với áng “thiên cổ tùy bút” của nền văn học Việt Nam. Trong ấy có truyện viết về “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” là một trong những tùy bút xuất sắc nhất lúc bấy giờ. Trong chuyện, nhân vật Ngô Tử Văn hiện lên với những tính cách đẹp đẽ, đại diện cho chính nghĩa, cái chân lý của cuộc đời.
Nguyễn Dữ là một trong những tác giả tiêu biểu trong nền văn học Trung đại Việt Nam, tên tuổi của ông gắn với tập truyện “Truyền kỳ mạn lục” mà đặc biệt trong ấy là truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” với nhân vật Ngô Tử Văn – một trí thức nước Việt. Tác phẩm được viết bằng chữ Hán theo kiểu văn xuôi truyền kỳ. Tác phẩm tiêu biểu cho thể loại văn học phản ánh hiện thực sâu sắc qua những yếu tố kỳ ảo, hoang đường. Với hệ thống nhân vật phức tạp, sâu sắc bao gồm cả thế giới loài người hay ma quỷ. Tác phẩm ca ngợi tính cách dũng cảm, kiên cường dám chống lại cái ác đến cùng trừ hại cho dân của nhân vật Ngô Tử Văn. Tác phẩm được viết khi tác giả – Nguyễn Dữ đang trong khoảng thời gian cáo quan về ở ẩn, bộc lộ rõ quan điểm sống và tấm lòng của ông với cuộc đời.
Nhân vật chính được giới thiệu rõ ràng về lai lịch, gốc gác. Câu chuyện trong ấy thật tự nhiên, đơn giản, họ tên, những hình dung đầu về nhân vật chính. Nhân vật chính được giới thiệu là người có tính tình thẳng thắn, cương trực song vô cùng nóng nảy, thấy sự gian tà hay điều không phải thì không thể bỏ qua mà đi được. Chàng là người gan dạ, dám đốt cháy đền thờ mà mọi người vẫn thường hay nhấn mạnh rằng đó là đền thiêng,.. Ngô Tử Văn đã chứng minh cái tính cách thẳng thắn, dám nghĩ, dám làm của mình, chàng cương quyết, công khai và tự tin vào năng lực, hành động của mình, chàng châm lửa đốt hủy ngôi đền ấy. Hành động cương quyết ấy như xác minh, khẳng định bản thân cũng như quan niệm, chính kiến của mình trước mọi tình huống.
Ngô Tử Văn còn là người có cái nhìn và sự đánh giá thấu đáo, chàng biết được sự việc hồn ma tên tướng giặc quen thói ý mạnh hiếp yếu, khi chết đi vẫn quen thói cướp nơi trú ngụ của thổ thần nước Việt, bày trò đút lót bắt người dân phải cống nạp các lễ vật. Ngô Tử Văn đã một tay thay mặt nhân dân đứng lên chống lại sự xâm lấn ấy. Hành động đốt đền của Tử Văn là chính xác, song sau đó tên tướng giặc lại hiện hình, cho rằng mình là kẻ bị hại, dùng tà phép khiến cho Ngô Tử Văn bị sốt nóng, sốt rét, đầu lảo đảo. Hồn ma tướng giặc còn quyết kiện chàng tới tận Diêm Vương.
Trước hành động quá quắt của tướng giặc, Ngô Tử Văn vẫn hiên ngang, điềm tĩnh không hề có chút lo sợ thậm chí còn không mảy may trước lời tướng giặc. Thái độ ấy của Ngô Tử Văn khiến người đọc càng nể phục, thái độ ấy thể hiện tính cương trực, cứng cỏi đặc biệt là niềm tin chiến thắng cái ác, cái xấu trong cuộc sống.
Tính cách kiên định của chàng còn thể hiện rõ khi chàng bị lôi xuống địa phủ, bị lôi vào xử kiện nhưng không hề nhụt chí, không hề run sợ trước tướng giặc. Tử Văn bảo vệ cái đúng, bảo vệ chân lý đến cùng. Chàng yêu cầu phán xét công khai, minh bạch, công bằng, chàng đứng lên ung dung vạch tội tướng giặc vừa làm sai mà lại cho rằng mình là người bị oan. Khi đứng trước Diêm Vương, Tử Văn đã đưa ra những lý lẽ xác đáng, những chứng cứ rõ ràng, chàng bảo vệ lẽ phải mà bất chấp tính mạng của mình. Trước những lời của tướng giặc, Tử Văn không bị run sợ mà ngẩng cao đầu chỉ ra từng tội trạng của tướng giặc. Tử Văn đã cương quyết đấu tranh bảo vệ lẽ phải, chiến đấu đến cùng và dành được phần thắng trước hồn ma gian tà của tên tướng giặc, bảo toàn sự sống. Tử Văn là đại diện là tấm gương cao cho mọi người, chàng được tiến cử vào chức phán sự đền Tản Viên, chịu trách nhiệm giữ gìn và bảo vệ công lý.
Chiến thắng của Ngô Tử Văn trước tướng giặc là chiến thắng của cái thiện trước cái ác, đó là hiện thân cho chân lý cho công lý trong cuộc đời, chính nghĩa luôn là đúng đắn. Chiến thắng của Ngô Tử Văn đã có ý nghĩa vô cùng to lớn, chiến thắng đã trừng trị thích đáng hồn ma tướng giặc gian xảo, làm sáng lên được tinh thần và ý chí của con người, không bị khuất phục trước cái ác, không bị hòa tan mà biến mất những phẩm chất cao đẹp của con người.
Nguyễn Dữ đã rất thành công khi xây dựng nên nhân vật Ngô Tử Văn – là đại diện tiêu biểu cho chính nghĩa chống lại tà ác, gian xảo. Truyện “Chuyện chức phán sự đền Tản Viên” đã tiêu biểu cho chuỗi truyện của Nguyễn Dữ, khẳng định niềm tin vào chính nghĩa luôn thắng gian tà. Truyện gây cho chúng ta bằng hàng loạt những hình ảnh và chi tiết kỳ ảo, giàu kịch tính, bằng cách kết cấu truyện, xây dựng hình tượng các nhân vật, Nguyễn Dữ đã cho người đọc một câu chuyện gần gũi, hấp dẫn người đọc.
CÔNG TY TNHH ĐẦU TƯ VÀ DỊCH VỤ GIÁO DỤC VIETJACK
- Người đại diện: Nguyễn Thanh Tuyền
- Số giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh: 0108307822, ngày cấp: 04/06/2018, nơi cấp: Sở Kế hoạch và Đầu tư thành phố Hà Nội.
2021 © All Rights Reserved.
