- Dựa theo bậc của cacbon: bậc của dẫn xuất halogen chính là bậc của nguyên tử C liên kết trực tiếp với nguyên tử halogen.

+ Dẫn xuất halogen bậc I: CH₃CH₂Cl (etyl clorua).

+ Dẫn xuất halogen bậc II: CH₃CHClCH₃ (isopropyl clorua).

+ Dẫn xuất halogen bậc III: (CH₃)C-Br (tert - butyl bromua).

II. Tính chất vật lý

- Ở điều kiện thường các dẫn xuất monohalogen có phân tử khối nhỏ như CH₃Cl, CH₃Br, C₂H₅Cl là chất khí. Các chất khác là chất lỏng hoặc rắn.

- Không tan trong nước, dễ tan trong các dung môi hữu cơ.

- Nhiều dẫn xuất halogen có hoạt tính sinh học cao như CHCl₃ có tác dụng gây mê, C₆H₆Cl₆ (hexacloran) diệt sâu bọ…

III. Tính chất hóa học

Tính chất quan trọng của dẫn xuất halogen là phản ứng thế nguyên tử halogen và phản ứng tách hiđro halogenua.

1. Phản ứng thế nguyên tử halogen bằng nhóm –OH

Ví dụ:

CH₃CH₂Br + NaOH _(loãng) $\stackrel{t^o}{\to }$CH₃CH₂OH + NaBr

Phương trình hóa học chung:

R – X + NaOH $\stackrel{t^o}{\to }$ R -OH + NaX

2. Phản ứng tách hiđro halogenua

Ví dụ:    

 + KOH $\stackrel{t^o,C_2{H}_{5}OH}{\to }$ CH₂ = CH₂ + KBr + H₂O

Phản ứng tách hiđro halogenua tuân theo quy tắc tách Zai – xép: Khi tách HX khỏi dẫn xuất halogen, nguyên tử halogen X ưu tiên tách ra cùng nguyên tử H ở cacbon bậc cao hơn bên cạnh tạo sản phẩm chính.

IV. Ứng dụng

a. Làm dung môi

Metylen clorua, clorofom, cacbon tetraclorua, 1,2-đicloetan là những chất lỏng hòa tan được nhiều chất hữu cơ đồng thời chúng còn dễ bay hơi, dễ giải phóng khỏi hỗn hợp, vì thế được dùng làm dung môi để hòa tan hoặc để tinh chế các chất trong phòng thí nghiệm cũng như trong công nghiệp.

b. Làm nguyên liệu cho tổng hợp hữu cơ

- Các dẫn xuất halogen của etilen, của butađien được dùng làm monome để tổng hợp các polime quan trọng.

- Ví dụ:

CH₂=CHCl tổng hợp ra PVC dùng chế tạo một số loại ống dẫn, vải giả da, ...

CF₂=CF₂ tổng hợp ra teflon, một polime siêu bền dùng làm những vật liệu chịu kiềm, chịu axit, chịu mài mòn, ...

Teflon bền với nhiệt tới trên 300^oC nên được dùng làm lớp che phủ chống bám dính cho xoong, chảo, thùng chứa.

c. Các ứng dụng khác

- Dẫn xuất halogen thường là những hợp chất có hoạt tính sinh học rất đa dạng.

Ví dụ: 

+ CHCl₃,ClBrCH−CF₃ được dùng làm chất gây mê trong phẫu thuật.

+ Một số dẫn xuất halogen được dùng là thuốc trừ sâu, phòng bệnh cho cây trồng.+ CFCl₃ và CF₂Cl₂ trước đây được dùng phổ biến trong các máy lạnh, hộp xịt ngày nay đang bị cấm sử dụng, do chúng gây tác hại cho tầng ozon.

B. Bài tập Dẫn xuất halogen của hidrocacbon

Bài 1: Đun nóng 13,875 gam một ankyl clorua Y với dung dịch NaOH dư, axit hóa dung dịch thu được bằng dung dịch HNO₃, nhỏ tiếp vào dung dịch AgNO₃ thấy tạo thành 21,525 gam kết tủa. CTPT của Y là :

A. C₂H₅Cl. 

B. C₃H₇Cl. 

C. C₄H₉Cl. 

D. C₅H₁₁Cl

Đáp án: C

Bài 2: Đun nóng 1,91 gam hỗn hợp X gồm C₃H₇Cl và C₆H₅Cl với dung dịch NaOH loãng vừa đủ, sau đó thêm tiếp dung dịch AgNO₃ đến dư vào hỗn hợp sau phản ứng, thu được 1,435 gam kết tủa. Khối lượng C₆H_­5Cl trong hỗn hợp đầu là

A. 1,125 gam.

B. 1,570 gam. 

C. 0,875 gam.

D. 2,250 gam

Đáp án: A

Bài 3: Hỗn hợp X gồm 0,1 mol anlyl clorua; 0,3 mol benzyl bromua ; 0,1 mol hexyl clorua ; 0,15 mol phenyl bromua. Đun sôi X với nước đến khi phản ứng xảy ra hoàn toàn, chiết lấy phần nước lọc, rồi cho tác dụng với dung dịch AgNO₃ dư thu được m gam kết tủa. Giá trị của m là

A. 28,7. 

B. 57,4.

C. 70,75.

D. 14,35

Đáp án: C

Bài 4: Đun nóng 27,40 gam CH₃CHBrCH₂CH₃ với KOH dư trong C₂H₅OH, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được hỗn hợp khí X gồm hai olefin trong đó sản phẩm chính chiếm 80%, sản phẩm phụ chiếm 20%. Đốt cháy hoàn toàn X thu được bao nhiêu lít CO₂ (đktc)? Biết các phản ứng xảy ra với hiệu suất phản ứng là 100%

A. 4,48 lít. 

B. 8,96 lít. 

C. 11,20 lít.

D. 17,92 lít

Bài 5: Đun sôi 15,7 gam C₃H₇Cl với hỗn hợp KOH/C₂H₅OH dư, sau khi loại tạp chất và dẫn khí sinh ra qua dung dịch brom dư thấy có x gam Br₂ tham gia phản ứng. Tính x nếu hiệu suất phản ứng ban đầu là 80%.

A. 25,6 gam.

B. 32 gam.

C. 16 gam.

D. 12,8 gam

Bài 6: Khi cho but-1-en tác dụng với dung dịch HBr, theo quy tắc Mac-cop-nhi-cop thì sản phẩm chính thu được là

A. CH₃-CH₂-CHBr-CH₂Br

B. CH₃-CH₂-CHBr-CH₃

C. CH₂Br-CH₂-CH₂-CH₂Br

D. CH₃-CH₂-CH₂-CH₂Br

Đáp án: B

Bài 7: Số đồng phân cấu tạo anken ở thể khí (đktc) mà khi cho mỗi anken đó tác dụng với dung dịch HCl chỉ cho một sản phẩm hữu cơ duy nhất là

A. 2

B. 1      

C. 3.     

D. 4.

Bài 8: Cho hình vẽ mô tả thí nghiệm điều chế khí Y từ dung dịch X

Hình vẽ trên minh họa cho phản ứng

Bài 9: 0,05 mol hiđrocacbon mạch hở X làm mất màu vừa đủ dung dịch chứa 8 gam brom cho ra sản phẩm có hàm lượng brom đạt 69,56%. Công thức phân tử của X là

A. C₃H₆

B. C₄H₈

C. C₅H₁₀

D. C₅H₈

Câu 10: Cho hiđrocacbon mạch hở X phản ứng với brom (dung dịch) theo tỉ lệ mol 1:1, thu được chất hữu cơ Y (chứa 74,08% Br về khối lượng). Khi X phản ứng với HBr thì thu được hai sản phẩm hữu cơ khác nhau. Tên gọi của X là

A. but-1-en

B. but-2-en

C. propilen

D. butan

Bài 15: Cho phản ứng giữa buta-1,3-đien và HBr ở -80⁰C (tỉ lệ mol 1:1), sản phẩm chính của phản ứng là

A. CH₃-CHBr-CH=CH₂  

B. CH₃-CH=CH-CH₂Br

C. CH₂Br-CH₂-CH=CH₂

D. CH₃-CH=CBr-CH₃

Bài 16. Hợp chất nào dưới đây được dùng để tổng hợp ra PVC:

A. CH₂=CHCH₂Cl

B. CH₂=CHBr

C. C₆H₅Cl

D. CH₂=CHCl

Bài 17. Đồng phân dẫn xuất halogen của hiđrocacbon no gồm

A. Đồng phân vị trí nhóm chức và đồng phân hình học.

B. Đồng phân mạch cacbon và đồng phân vị trí nhóm chức.

C. Đồng phân hình học và đồng phân cấu tạo.

D. Đồng phân nhóm chức và đồng phân cấu tạo.

Bài 18. Cho các dẫn xuất halogen sau:

(1) C₂H₅F.

(2) C₂H₅Br.

(3) C₂H₅I.

(4) C₂H₅Cl.

Thứ tự giảm dần nhiệt độ sôi là

A. (3) > (2) > (4) > (1).

B. (1) > (4) > (2) > (3).

C. (1) > (2) > (3) > (4).

D. (3) > (2) > (1) > (4).

Bài 19. Dẫn xuất halogen không có đồng phân hình học là:

A. CHCl=CHCl.

B. CH₂=CH-CH₂F.

C. CH₃CH=CBrCH₃.

D. CH₃CH₂CH=CHCHClCH₃.

Bài 20: Theo quy tắc Zai-xep, sản phẩm chính của phản ứng tách HCl ra khỏi phân tử 2-clobutan?

A. But-2-en.

B. But-1-en. 

C. But-1,3-đien.

D. But-1-in.     

• Câu 21 : Đồng phân dẫn xuất halogen của hiđrocacbon no gồm

  A. Đồng phân vị trí nhóm chức và đồng phân hình học

  B. Đồng phân mạch cacbon và đồng phân vị trí nhóm chức.

  C. Đồng phân hình học và đồng phân cấu tạo.

  D. Đồng phân nhóm chức và đồng phân cấu tạo.

• Câu 22 : Dẫn xuất halogen không có đồng phân hình học là:

  A. CHCl=CHCl.              

  B. CH₂=CH-CH₂F.

  C. CH₃CH=CBrCH₃.

  D. CH₃CH₂CH=CHCHClCH₃.

  Đáp án: B

  Câu 23 : Đun nóng 27,40 gam CH₃CHBrCH₂CH₃ với KOH dư trong C₂H₅OH, sau khi phản ứng xảy ra hoàn toàn thu được hỗn hợp khí X gồm hai olefin trong đó sản phẩm chính chiếm 80%, sản phẩm phụ chiếm 20%. Đốt cháy hoàn toàn X thu được bao nhiêu lít CO₂ (đktc)? Biết các phản ứng xảy ra với hiệu suất phản ứng là 100%.

• A. 4,48 lít

  B. 8,96 lít.

  C. 11,20 lít. 

  D. 17,92 lít.

  Đáp án: D
• Câu 24 : Đun sôi 15,7 gam C₃H₇Cl với hỗn hợp KOH/C₂H₅OH dư, sau khi loại tạp chất và dẫn khí sinh ra qua dung dịch brom dư thấy có x gam Br₂ tham gia phản ứng. Tính x nếu hiệu suất phản ứng ban đầu là 80%. 

  A. 25,6 gam. 

  B. 32 gam.   

  C. 16 gam

  D. 12,8 gam.

  Đáp án: A
• Câu 25 : Đun nóng 1,91 gam hỗn hợp X gồm C₃H₇Cl và C₆H₅Cl với dung dịch NaOH loãng vừa đủ, sau đó thêm tiếp dung dịch AgNO₃ đến dư vào hỗn hợp sau phản ứng, thu được 1,435 gam kết tủa. Khối lượng C₆H_­5Cl trong hỗn hợp đầu là 

  A. 1,125 gam.

  B. 1,570 gam.

  C. 0,875 gam.       

  D. 2,250 gam

• Câu 26 : Số công thức cấu tạo có thể có ứng với các công thức phân tử C₄H₉Cl là

  A. 5

  B. 2

  C. 3

  D. 4

  Đáp án: D
• Câu 27 : Khi đun nóng etyl clorua trong dung dịch chứa KOH và C₂H₅OH, thu được

  A. etanol.

  B. etilen

  C. axetilen.

  D. etan

  Đáp án: B

Câu 28 : Khi đun sôi hỗn hợp gồm C₂H₅Br và KOH trong C₂H₅OH thấy thoát ra một chất khí không màu. Dẫn khí này đi qua ống nghiệm đựng nước brom. Hiện tượng xảy ra là